15ê Gulane Roşanê Ziwanê Kurdkî Pîroz Bo!
15ê Gulane ya 1932î de hetê nuştoxê alfabeya ziwanê kurdkî Celadet Bedirxan û rewşenbîranê kurdanê ê wextî ra bi alfabeya latînkî hûmara yewine ya Kovara Haware weşanîyaye. Serra 2006 ra nat 15ê Gulane sey Roşanê Ziwanê Kurdkî yeno pîrozkerdene. Kovara Haware heta serra 1943î weşanîyaye û 57 hûmarî vejîyayî. Kovare de dîyalektanê ziwanê kurdkî ra nuşteyê bi kurmancî, soranî û kirmanckî(zazakî) weşanîyayê.
Çarçowayê Roşanê Ziwanê Kurdkî de her serre pîrozkerdişê hîna gird û bicoşî awan benê, emser zî heta 1ê Hezîrane çalakîyê pîrozkerdişî do dewam bikerê. Pîrozkerdişanê kûçeyan, organîzasyonanê sey konseran, panelan, semîneran û sewbîna çalakîyanê ke çend rojî verê destpêkenê de sloganê “Ma her ca bikerê sey dibistananê ziwanê kurdkî”, “Her wext kurdkî, her ca kurdkî”, “Eke ziwanê ma çinê bo, ma zî çinîyê” yenê şuxulnayîş û seba ke kurdkî bibo wayîrê statuyêko fermî û bibo ziwanê perwerdeyîye waşteyî yenê ziwanardiş.
Nê çalakîyî ge ge rastê astengîyan yenê. Mîsal, derheqê Roşanê Ziwanê Kurdkî de, Amed de sazî û partîyê sîyasîyî waştê broşuran vila bikerê la hetê astangîyan ameyê. Heto bîn ra Wan de çalakîyê ke sazîyê sivîlî waştbî bikerê ameyê astengkerdiş.
Tirkîye de ziwanê tirkî ra wet ziwano ke tewr zêde yeno qiseykerdene, kurdkî yo. La wayîrê statuyêko fermî nîyo û awankerdişê komare ra nat vera ziwanê kurdkî hêrişî benê.
Tirkîye de pirsgirêkê ke paweyê çareserkerdişî yê, înan ra tewr muhîm “meselaya kurdan” a. Seba ke meselaya kurdan çareser biba û aştîyêko komelkî awan bibo ganî astengîyê vera ziwan û dîyalektanê kurdkîyî wedarîyê. TRT 6 ke 2009 de bê referansêko qanûnî dest bi weşan kerdbî û programê dersa weçînite, qîmê waşteyanê kurdan nêkenê.
Goreyê cigêrayîşêkê neweyî ê ke Tirkîye de wazenê ziwanê xo yê esasî de perwerdeyîye bivînê %90an vêrenê. No rewş mojneno ma ke bi teyna seba kurdkî nê, seba ziwananê sey erebkî, rûmkî, lazkî, ermenîkî, suryanîkî, gurcîkî zî waştişê perwerdeyîye esto.
Heqê ziwanî, hetê belgeyanê mîyanmiletanî yê heqanê merdiman ra zî yeno pawitiş. Belgeyê sey Peymanê Heqanê Domanan, Peymanê Vera Sêpênêvînayîşî yê UNESCOyî, “Derheqê Heqanê Tayhûmaranê Netewîyan de Peşnîyazê Laheyî” ke Rêxistinê Emnîyet û Îtîfaqê Ewropayî(AGİT) kerdo, “Derheqê Heqanê Ziwanê Tayhûmaranê Netewîyan de Pêşnîyazê Osloyî”, “Derheqê Weşananê Radyo û Televîzyonan de Rayberê Şuxulnayîşê Ziwananê Tayhûmaran” standartanê heqanê ziwanî ke dewletî ganî tabî bibê, eşkera kenê.
Çi qewim, reng, cinsîyet, milet beno wa bibo seba ke neheqîye nêvîno û goreyê standartanê heqanê merdiman biciwîyo, ma do micadeleyê xo bide dewamkerdiş û heme ziwanan rê azadîye biwazê.
Endam û îdarekarê ma yo Wedat Aydin ke kongreya sazîya ma de seba ke bi ziwanê xo qisey kerdbî ameybî tepiştiş û mehkemakerdiş û dima ra ameybî qetilkerdiş, ma Roşanê Ziwanê Kurdkî de ey bi hurmet yad kenê.
Ma pawitoxê heqanê merdiman vanê ke; wa her kes bieşko bi ziwanê xo qisey bikero, biciwîyo û perwerde bibo. Ma vanê ke ma vera astengîyanê vera ziwanî yê û ma reyna Roşanê Ziwanê Kurdkî pîroz kenê.
Komeleyê Heqanê Merdiman
15ê Gulanê Cejna Zimanê Kurdî Pîroz Be!
15ê Gulanê, ku roja weşana hejmara yekemîn ya kovara Hawarê ye, ji 2006an vir de wek roja Cejna Zimanê Kurdî tê pîroz kirin; Hawar, sala 1932yan, ji aliyê Celadet Bedirxan ku elfabeya zimanê Kurdî nivîsiye û rewşenbîrên Kurd ên wê demê ve bi elfabeya Latînî hatiye weşandin. Di Hawarê de ku heta sala 1943yan 57 hejmar derketiye, nivîsên bi zaravayên Kurmancî, Soranî û Kirmanckî cih girtine.
Cejna Zimanê Kurdî ku her sal zêdetir coşdar û bi girseyî tê pîrozkirin, wê îsal heta 1ê Pûşperê bidome. Li çalakiyên weke şahiyên li kolanan, konser, panel, gotûbêj û semînerên çend roj berî 15ê Gulanê destpêkirine, sloganên weke “Em her derê bikin dibistanên zimanên Kurdî”, “Her dem Kurdî, her der Kurdî”, “Ger zimanê me tunebe em jî tunene” û daxwazên ku Kurdî bibe xwedî statuyeke fermî û perwerde û fêrkarîya bi zimanê Kurdî dertên pêş.
Ev çalakî car caran tên astengkirin. Weke mînak, li Amedê di çalakiya pîrozbahîyê de, belavkirina broşûran a bi destê komele û partiyên beşdarvan hatiye astengkirin; li Wanê meşa ku gelek rexistinên sivîl ên civakî xwestine bi hev re pêkbînin hatiye berbendkirin.
Li Tirkiyê çendî ku zimanê Kurdî, piştî zimanê Tirkî, gelek bi berfirehî tê bikaranîn jî, ne xwedî statuyeke fermî ye û fişar û zordestiya li ser zimanê Kurdî seranserî dîroka Komarê bi awayên cur bi cur dewam kiriye.
“Pirsgirêka Kurdî” sereke pirsgirêkeke bingehîn a Tirkiyê ye û li hêviya çareserkirinê ye; yek ji alava herî esasî ya pêşveçûna çareserkirina vê pirsgirêkê û pêkanîna aşitiya civakî, bêşik rakirina astengên li hember bikaranîna ziman û zaravayên Kurdî ye. Bêyî ti temînatên zagonî di sala 2009’an de destpêka weşana Kurdî di TRT 6ê de û di sala 2012an de destpêkirina dersên bijarte, dûrî bicîanîna daxwaza bi milyonan Kurdan a li ser zimanê dayikê ye.
Li gorî lêkolîneke vê dawiyê hatiye kirin li Tirkiyê rêjeya kesên ku daxwaza perwerdeya bi zimanê dayikê dikin ji sedî 90’î zêdetir e; ev lêkolîn diyar dike ku daxwaza perwedeya bi zimanê dayikê ne tenê ji bo Kurdî heye, herwiha ev daxwaz ji bo zimanên din ên wek Erebî, Rûmî, Lazî, Ermenkî, Suryanî, Gurcî ku li Tîrkiye tên xeberdan jî heye.
Mafên zimanî, di belgeyên curbicur ên mafên mirovan de jî hatine parastin. Belgeyên navneteweyî, standardên ku divê ji aliyê civaka navneteweyî ve bê pejirandin û bikaranîn destnîşan dikin; çend mînak ji van peymanan ev in: Peymana Mafên Zarokan a Neteweyên Yekbûyî, Peymana UNESCOyê ya bi navê “Di Warê Perwerdeyê de Peymana li Dijî Cihêkariyê”, pêşniyazên Rêxistina Ewlehî û Hevkarîyê ya Ewropayê (AGİT) ku pêşniyaz li dewletên tevlî vê rexistinê bûne dike da ku li gorî van pêşniyazan tevbigerin, wek “Pêşniyazên Laheyê yên li ser Mafên Perwerdeyê yên Kêmatiyên Neteweyî”, “Pêşniyazên Osloyê yên li ser Mafên Zimanî yên Kêmatiyên Neteweyî” û Rêbera di Warê Weşanên Radyo û Televizyonan de Bikaranîna Zimanên Kêmatiyan”
Ji bo ku ti kes wek niijad, reng, zayend, ziman, ol, koka etnikî an jî civakî û hwd. li ser ti bingehê rastî ti cihêkariyê nebe û ku ji maf û azadiyên bingehîn ên mafên mirovan bi wekhevî sûd werbigre, em ê têkoşîna xwe bidomînin û ji bo hemû zimanan azadiyê bixwazin
Em, parêzvanên mafên mirovan, hevalê xwe Vedat Aydın, di roja Cejna Zimanê Kurdî de bi rêzdarî bi bîr tînin; Vedat Aydın, endam û rêveberê komeleya mafê mirovan, di lijneya giştî ya komeleyê de bi zimanê xwe yê dayikê, bi Kurdî axaftinek kir û hate girtin û darizandin û di pey re jî hate qetlkirin.
Em parêzvanên mafên mirovan careke din tînin ziman ku em dixwazin û diparêzin herkes bi zimanê xwe yê dayikê bi azadî biaxive, bi zimanê xwe perwerde bibe û em li hember hemû astengiyên di vî warî de disekinin û cejna zimanê Kurdî pîroz dikin.
Komeleya Mafên Mirovan
