İHD mahpusların insan onuruna yaraşır koşullar içerisinde hayatların sürdürecek koşulların yaratılması için kamuoyunu bilgilendirmek ve resmî kurumları harekete geçirmek konusunda sorumluluğu hem İHD’nin sahip olduğu ve savunduğu değerlerden hem de tüzüğünde yer alan ilkelerden ileri gelmektedir. İHD hapishanelerde yaşatılan hak ihlallerine dair çok sayıda başvuru almaktadır. Bu başvuruların bir bölümü doğrudan mahpuslar tarafından yapılırken bir bölümü de mahpus yakınları ya da avukatları tarafından yapılmaktadır. Başvuruya özel diğer kurumlara da yazılar yazmakta ve mevcut hak ihlallerinin ortadan kaldırılması için gerekli bilgilendirmeleri yapmaktadır ve kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla basın açıklamaları yapmakta ve raporlar düzenlemektedir. Bu rapor, İHD Genel Merkezi, şubeleri ve bölge temsilciliklerine gelen başvurular, hazırlanan düzenli hapishane raporları ile hapishane ziyaretlerinde elde edilen verilerden oluşmaktadır.
Rapor içinde çok çeşitli hak ihlallerinin meydana geldiği görülmektedir. Tüm ihlal başlıklarına dair 2023 yılı içinde en az 23.899 ihlal meydana gelmiştir. Her başvurucu ve başvuruların içinde yer alan mahpus sayısına göre ihlaller alınmıştır. Ancak bu ihlallerin tüm mahpuslara uygulandığı düşünüldüğünde ihlallerin yüzlerce katı kadar gerçekleştiğini söylemek abartı olmayacaktır. İhlaller, rapor eki olan mahpuslar tarafından gönderilen mektuplar, mahpus-avukat görüşleri, aile ve yakınları tarafından yapılan başvurular, şubeler tarafından hazırlanan raporların bir araya getirilmesiyle oluşturulan dokümantasyondan tespit edilen ihlaller bu raporu haline oluşturmaktadır.
2023 yılında 50 İlde bulunan 6’sı açık olmak üzere 147 hapishaneden başvuru/bilgi alınmıştır. Ayrıca Yurtdışından Irak’ta Bağdat Rufese Hapishanesinden de 1 başvuru alınmıştır.
Türkiye hapishanelerinde yaşanan sorunlar, bu raporda ve eklerinde ele alınan sorunlar ile kayıt altına alınan örneklerin çok daha ötesindedir. Türkiye hapishanelerinde mevcut durumu ortaya koyacak bilgi ve veriye sivil toplum örgütlerinin girmesi ve raporlama yapması engellendiği için olanaklı değildir. Bu raporda yer alan ihlaller sadece İHD’nin ulaşabildiği gerçek durumun çok kısıtlı bir bölümü ortaya koymaktadır.
Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü; “Cinsiyete Ve İnfaz Durumuna Göre Ceza İnfaz Kurumları Mevcutları”, “Ceza İnfaz Kurumlarının Kurum Statülerine Göre Dağılımı”, “Ceza İnfaz Kurumunda Bulunan Tutuklu Ve Hükümlülerin Kurum Statülerine Ve Cinsiyetlerine Göre Dağılımları”, “Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlülerin Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımları”, “Ceza İnfaz Kurumlarında Bulunan Tutuklu ve Hükümlülerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımları” verilerini belirli periyotlarla paylaşmaktadır.
Ancak, hapishanelerde LGBT+ bireylere, siyasi mahpuslara, yabancı uyruklu mahpuslara, hasta mahpuslara, yaşamını kaybeden mahpuslara, engelli mahpuslara ve bebekleri ile hapishanede tutulan kadın mahpuslara ve benzerlerine dair verileri kamuoyu ile paylaşmamaktadır.
Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre Türkiye’de 01 Mayıs 2023 tarihi itibariyle 272 kapalı ceza infaz kurumu, 99 müstakil açık ceza infaz kurumu, 4 çocuk eğitimevi, 11 kadın kapalı, 8 kadın açık, 9 çocuk kapalı ceza infaz kurumu olmak üzere toplam 403 ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Bu kurumların toplam kapasitesi 295.328 kişidir.
Ancak bu sayının artırılmış kapasite olduğunu da belirtmekte fayda vardır. Normal koşullar altında bu hapishanelerde verilen sayının 2/3’ü kadar mahpusun kalması gerekmektedir.
2022 yılı içerisinde 22, 2023 yılı içinde 19 yeni cezaevi açılmış olup, Adalet Bakanlığı 2024 bütçe teklifine göre ise gelecek yılın hedefi, 12 yeni cezaevi daha açmak. Bu da göstermektedir ki Türkiye’nin mevcut iktidar anlayışı genel itibariyle insanları hapsetme üzerine bir gelecek tahayyülü öngörmektedir.
Kamuoyunda “Rahşan Affı” olarak bilinen ve 19 Aralık Hayata Dönüş Operasyonu’nun hemen arkasından çıkarılan af öncesinde hapishanelerdeki toplam mahpus sayısı 70 bin civarında idi. 1 Aralık 2023 tarihine göre hapishanelerde 4.0 katına yaklaşık mahpus bulunmaktaydı. 2 Mayıs 2024 istatistiklerine göre de 4.702 kat bir artış meydana gelmiştir.
Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü verilerine göre 3 Temmuz 2023 tarihinde 360.722 olan tutuklu ve hükümlü sayısının “2023 Yılı İnfaz Düzenlemesi”nin 15 Temmuz 2023 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmesinden sonra 2 Ağustos 2023 tarihinde 270.607’e, 1 Eylül 2023 tarihinde ise 251.101’e inmesi göz önüne alındığında bu düzenlemeye dayalı olarak, kesin bilgiye sahip olunmamakla birlikte, yaklaşık 110 bine yakın mahpusun bu düzenlemeden yararlanarak tahliye edildiği söylenebilir.
1 Eylül 2023 tarihindeki 251.101 olan tutuklu ve hükümlü sayısının 2 Mayıs 2024 tarihi itibari ile 329.151’e yükselmesi, bir başka deyişle hapishanelerdeki tutuklu ve hükümlü sayısının sadece 8 ay içinde yaklaşık 78.050 artması ise Türkiye, yakın tarihinin en hızlı artışını da ortaya koymaktadır.
Raporun tamamı için: 2023 Yılı Hapishane Raporu
