A. OLAY :
24.02.2023 tarihinde Hatay İlinin Reyhanlı İlçesi yolu üzerinde yer alan Hilalkent konteyner alanında Suriye uyruklu 9 yaşlarında mülteci bir çocuğun, iş makineleri tarafından açılan ve yağmur suları ile dolu bir çukura düşerek hayatını kaybettiği tarafımıza bildirilmiştir.
B. HEYETİN OLUŞUMU:
Tarafımıza iletilen bilgi doğrultusunda aynı gün dernek bünyemizde İnsan Hakları Derneği Hatay Şube Eş başkanı Mürsel Tonguç SALMANOĞLU, MYK Üyesi ve Şube Sekreteri Servet Üstün AKBABA, Yürütme Kurulu Üyeleri, Çiğdem NEHİR, Ali BİLGİN ve Selman Altınözü’nün yer aldığı aldığı bir komisyon ivedilikle oluşturulmuştur.
C. KONTEYNER KENTE İLİŞKİN DETAYLAR:
26.02.2024 tarihinde Hilalkent konteyner alanına gidilmiş, Konteyner kent yönetimi ile olay hakkında görüşme talep edilmiş, Hilalkent2 konteyner kent müdürü bizleri odasına almış ve bizlere Valilik iznimiz olmadığı için hiçbir şekilde bilgi vermeyeceğini, olayın savcılığa intikal ettiğini kendisinin de devlet memuru olduğunu amirlerinin emri dışında herhangi bir bilgiyi paylaşmayacağını dile getirmiştir.
Yaptığımız araştırmalar sonucunda Reyhanlı İlçesi yolu üzerinde yer alan Üzümdalı köyü mevkide Hilalkent1 konteyner kentte 800, Hilalkent2 de ise 2700’e yakın toplamda 3500 civarı konteynerin olduğu, bu konteynerlerin yaklaşık %80’nin dolu olduğu, konteyner kentlerin 310 dönümlük bir araziye konumlandırıldığı tespit edilmiştir. Hilalkent1 ve Hilalkent2 konteyner yaşam alanlarının iki ay önce faaliyete geçtiği, büyük iş makinalarının konteyner kent içinde ve çeperinde çalışmaya devam ettiği çevre düzenlemeleri ve alt yapı çalışmalarının tam olarak tamamlanmamış olmasına rağmen, tamamının Geçici Koruma Statüsünde olan depremzede Suriyeli mültecilerin yerleştirildiği gözlemlenmiştir.
Hilalkent2 yaşam alanında yaptığımız gözlemlerde ve görüşmelerde mülteci kadın ve çocuk oranının fazla olduğu, konteyner kent içindeki yolların toz ve çamur içinde olmakla beraber bir çok yerde derin çökmelerin olduğu ne yazık ki konteyner kentte ikamet eden mültecilerin ve sokaklarda oyun oynayan çocukların bu toz ve çamura gün boyu maruz kaldıkları, konteyner kent içinde ilgili yer yön tabelaları ve açıklamalarının yok denecek kadar az olduğu, UNESCO tarafından finanse edilen prefabrik okulda alt yapı sorunları ile öğretmen ve tercüman sorunlarının giderilmediği, çocukların oyun alanlarının yetersiz ve sağlık açısından uygun olmadığı, çamaşır hanelerin düzensiz ve yetersiz olduğu, yaşam alanında ki kişilerin çamaşırlarını konteyner aralarına çektikleri iplerle kurutmaya çalıştığı, depremzede Suriyeli mültecilerin yer aldığı konteynerlerin diğer konteyner kentlerden çok daha kötü bir durumda olduğu, temel ihtiyaçlarını karşılamada zorlandıkları, çifte standarda maruz kaldıkları tespit edilmiştir. Ayrıca 4 kişi ve üzeri bireylerden oluşan mülteci ailelerin 21m2 alanlarda yaşamakta zorlandığı, Ayrıca bir kısım konteynerlerin standart konteynerlerden da küçük tahminlerimize göre 10m2 lik olduğu bir kısmının da derme çatma yapıldığı gözlemlenmiştir. Bazı Suriyeli mülteci ailelerin 10m2’lik konteyner kentlerde yaşamaya zorlandıkları aksi takdirde konteyner kentten kovulacağına yönelik duyumlarda aldığımızı belirtmek isteriz.
D. OLAYA İLİŞKİN DETAYLAR
24. 02.2024 tarihinde iş makinalarının açtığı çukura yağmur sularının dolması sonucu 2015 doğumlu R.T. isimli 9 yaşındaki Suriyeli mülteci kız çocuğun hayatını kaybetmesi ile ilgili yaptığımız görüşmelerde bir çocuğun konteyner alanı içinde öldüğü dile getirilmiş, çocuğun ölüm sebebi hakkında sorduğumuz soruya iş manikalarının açtığı çukura yağmur sularının dolması ile mülteci çocuğun boğularak öldüğü dile getirilmiştir. Olay hakkında soruşturma yürüten savcı ile yaptığımız görüşmede dosyanın soruşturma aşamasında olduğu, Konteyner kent yönetiminden birkaç kişinin gözaltına alındığı sonrasında adli kontrolle serbest bırakıldığı, şüphelilerin olduğu fakat ifadeleri alındıktan sonra bırakıldığı, çocuğun düştüğü yerin proje alanı içerisinde olup olmadığının araştırılacağı ona göre durum değerlendirmesinin yapılacağı tarafımıza bildirilmiştir. Ayrıca dava dosyasındaki ifadelerde iş makinaları tarafından açılan 2,5-3 metre genişliğinde 98 cm derinliğindeki balçıklı suya çocuğun düşmesi sonucu ölümünün gerçekleştiği, ölümün gerçekleştiği yerin konteyner kent alanı içinde yer aldığı ifade edilmiştir.
Olay ile ilgili Hatay Valiliği’nin sayfasında şu ana kadar hiçbir açıklamanın yapılmamış olması ayrıca tartışılması gereken bir insan hakkı ihlalidir. Hatay İli Kahramanmaraş merkezli depremler sonucu en fazla can ve mal kaybının yaşandığı kent iken yaşanan felaketin ardından bir yıldan fazla zaman geçmiş iken hala yerel halkın ve mültecilerin barınma sorunu devam etmektedir.
Depremden en fazla etkilenen kesimlerden biri olan Suriyeli Mülteciler ne yazık ki hala çocuklarını kaybederek bedeller ödemeye devam etmektedir. Ayrımcı ötekileştirici dil ve söylemin ulusal düzeyde siyasal faaliyette bulunan parti yöneticileri ile yerel düzeydeki belediye başkanları tarafından devamlı dile getirilmesi Suriyeli Mültecilerin durumunu dahada zorlaştırmakta, yurttaşlar arasında kutuplaştırmayı artırmaktadır. İkinci sınıf yurttaş muamelesi gören Suriyeli mültecilerin konteyner kentlere yerleştirilmesi ne yazık ki iki ay önceye dayanmakta hatta birçoğu hala derme çatma barakalarda ve çadırlarda yaşamaktadır. Daha öncesinde yerleştirilen bir kısım Suriyeli ise sağlıksız ve güvenliksiz ortamlarda yaşamaya mahkum edilmişlerdir. Depremzede Suriyeli mültecilerin dramı ayrıca Hatay’da ele alınması gereken ve çözüm bekleyen temel sorunlardan biri olarak karşımızda durmaktadır. Barınma koşullarının bireylerin ihtiyaçlarını kapsayacak şekilde düzenlenmediği takdirde ikincil afetlere ve başka hak ihlallerine yol açabildiğini biliyoruz. Bu yüzden bu tip yaşam alanlarında özelikle kadın ve çocukların her türlü hak ihlaline ve tacize maruz kalmamaları için gerekli tedbirler derhal alınmalıdır. Bu yüzden Hatay Valiliğini ivedilikle başta Hilalkent konteyner yaşam alanları olmak üzere Suriyeli mültecilerin ikamet ettiği konteyner kentlerdeki yaşam koşullarını Avrupa standartlarına uygun bir şekilde dizayn etmek için göreve davet ediyoruz. Ayrıca Hatay Valiliğini 24.02.2023 tarihinde Hatay İlinin Reyhanlı ilçesi yolu üzerinde yer alan Hilalkent konteyner alanında Suriye uyruklu 9 yaşlarında mülteci bir çocuğun, iş makineleri tarafından açılan ve yağmur suları ile dolu bir çukura düşerek can verdiği olay hakkında sorumluluğunu yerine getirmeye davet ediyoruz.
İnsan Hakları Derneği Hatay Şube olarak Başta tamamını Suriyeli mültecilerin oluşturduğu Hilalkent konteyner alanlarında yaşanan çocuk ölümü ve konteyner kent alanındaki sağlıktan, beslenmeye eğitimden güvenliğe mahremiyet hakkından çocuk haklarına kadar bir dizi hak ihlalinin takipçisi olacağımızı kamuoyuna bildiririz.
E. HAK İHLALLERİ:
Uluslararası zeminde çocukların korunması pek çok düzenleme bulunmaktadır. 1920 yılında “Uluslararası Çocuklara Yardım Birliği” kurulmuş akabinde kurulan Milletler Cemiyeti tarafından 1924 yılında Cenevre Çocuk Hakları Bildirgesi yayımlanmıştır. 1989 yılında ise BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin (ÇHS) kabul edilmiştir. Dünyada 196 ülke tarafından imzalanan ve imzacı sayısı itibariyle dünyada en çok tarafı bulunan metin özelliği taşıyan bu sözleşme Türkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından da 1990 yılında imzalanmış, 1995 yılında ise yürürlüğe girmiştir. Sözleşme temelinde çocukların yaşam hakkı, eksiksiz bir biçimde gelişme hakkı, zararlı etkilerden ve şiddetin her türlüsünden korunma hakkı, kendileri hakkında alınan kararlara katılım hakkı ile aile, dil, kültür ve sosyal yaşama tam olarak katılma hakkını savunmaktadır. Uzun yıllara dayanan bir çalışmanın ürünü olan BM Çocuk Hakları Sözleşmesi imzacı devletlerin uygulama noktasında yeterli özeni göstermemesi nedeniyle çocukların şiddetten korunmalarına yetmemektedir. Özellikle 6 Şubat 2023 tarihinde Hatay merkezli yaşanan deprem ve sonrasında, söz edilen uluslararası sözleşmede tanınan pek çok hak ihlal edilmiştir. Resmi açıklamalara göre hayatını kaybeden çocuk sayısı 411 ancak bu sayı devletin yaşam hakkı ihlallerinin önüne geçilmesi adına hiçbir önlem almaması sebebiyle artmaya devam etmekte.
F. SONUÇ VE ÖNERİLER:
24.02.2023 tarihinde Hatay İlinin Reyhanlı ilçesi yolu üzerinde yer alan Hilalkent konteyner alanında Suriye uyruklu 2015 doğumlu R.T. isimli 9 yaşındaki Suriyeli mülteci kız çocuğun, iş makineleri tarafından açılan ve yağmur suları ile dolu bir çukura düşerek can verdiği olay hakkında soruşturma etkin bir şekilde yürütülmeli, ihmali olan kurum ve kişiler hakkında derhal cezai işlemler başlatılmalıdır.
Barınma için kullanılan yerin güvenliği tehditlerden (örn. sel, doğal afet, saldırılar) uzak olmalıdır. Gerekli ısınma koşulları sağlanmalıdır. Barınma alanlarının civarında çocuklar için tehlike oluşturabilecek yerler (açık kuyu, çukur, sivri demir, kesik tel örgü, trafo, temas edilebilir kablo ağı, zemindeki çukurlar vb.) gözden geçirilerek önlem alınmalıdır.
Alanda salgın riskini gözetecek şekilde etkin atık yönetimi yapılmalıdır. Sağlık hizmetleri fiziksel tehlike tehdidi olmayan güvenli yerlerde konumlandırılmalı ve bu alanların yakını ışıklandırılmalıdır. Güvenli oyun alanları; çöplükler, yollar ve açık kuyular dahil olmak üzere tehlikeli alanlardan uzakta oluşturulmalıdır.
Barınma alanlarında bilgilendirme materyalleri anadili ne göre hazırlanmalıdır. Toplanma ve yemek dağıtım alanları, şikâyet-öneri -bilgi masası, tuvaletler, çocuk çadırları gibi yerlerin nerede olduğuna dair çocukların anlayabileceği yazılı ve görsel tabelaların yer alacağı bir düzen oluşturulmalıdır. Çocuklar, hakları ve refakatsiz kalmaları durumunda ne yapacakları konusunda bilgilendirilmelidir. Çocuklarla çalışan görevlilerin beden ve ruh sağlığı gözetilmeli, görevliler ihtiyaç duydukları her konuda desteklenmelidir.
Hijyenik bir ortamda koruyucu, önleyici ve tedavi edici sağlık hizmetine erişim kolaylaştırılmalıdır İhtiyaçların temin edildiği ; yemek, çamaşır, duş ve tuvalet alanları standartlara uygun olmalı ve farklı engellilik durumları (görme, işitme, ortopedik, konuşma güçlüğü çeken, psiko-sosyal) gözetilerek rampa sistemleri , korkuluklar, yönlendirmeler, ışıklandırmalar gibi erişilebilirlik imkanları sağlanmalıdır. Alanda çalışan personel ve gönüllüler engellilerle iletişim konusunda bilgilendirilmelidir.
Konteyner kentlerde Kadınların sorunlarını ve önerilerini tespit etmek için standartlara uygun birimler ivedilikle oluşturulmalıdır.
Rapora pdf formatında erişmek için: Hilalkent Raporu
İnsan Hakları Derneği Hatay Şube Adına
Şube Eş Başkanı Mürsel Tonguç SALMANOĞLU
