6 Şubat 2023 tarihinde, saat 04.17’de Maraş ili Pazarcık ilçesi merkezli 7.7 büyüklüğünde ve saat 13.24’de Maraş Elbistan ilçesi merkezli 7.6 büyüklüğünde olmak üzere iki büyük deprem meydana gelmiş ve bu depremler büyük bir yıkım ve can kaybına yol açmıştır. Depremden etkilenen illerdeki hapishanelerde yakınları bulunan aileler kurumumuzu arayarak bilgi talebinde bulunmuşlardır.
6 Şubat 2023’te Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü bir basın açıklaması yaparak:
“Kahramanmaraş ilimizde meydana gelen ve çevre illerimizde de hissedilen 7,4 büyüklüğündeki depremde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet, yaralılarımıza acil şifalar diliyoruz. Depremden etkilenen bölgedeki ceza infaz kurumlarımızda kalan hükümlü ve tutuklulardan yaralanan veya hayatını kaybeden bulunmamaktadır. Bölgedeki ceza ve infaz kurumlarında kalan hükümlü ve tutukluların aileleri ile görüşmeleri konusunda gerekli kolaylık sağlanmaktadır.[1]” şeklinde bilgi vermiştir.
Ancak mahpus aileleri ile yapılan görüşmelerde özellikle Malatya ilinde bulunan hapishanelerde bulunan mahpuslarla iletişimin sağlanamadığı ve mahpusların yaşamlarından endişe edildiği tarafımıza aktarılmıştır. Yine aynı tarihte Maraş/Türkoğlu L Tipi Kapalı Hapishanesi’nde bulunan mahpus aileleri tarafından bu hapishanede depremden kaynaklı gaz kaçağı olduğu, mahpuslara maske dağıtıldığı ve bazı mahpusların gazdan etkilendiği bilgisi verilmiştir.
7 Şubat 2023 tarihinde sosyal medyada yayınlanan haber ve görüntülerde ise Malatya Hapishanesinde isyan çıktığı, jandarma tarafından ateş açıldığı, ölülerin ve yaralıların olduğu yönünde haberler yayılmıştır. Bu haberler üzerine aynı günün sabahı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü personeli ile görüşülmüş ancak telefon ile bilgi veremeyecekleri ve bahsedilen konuya dair de bilgilerinin olmadığı söylenmiştir. Bunun üzerine bölgede görev alan milletvekillerine ulaşılmış ve bu söylentileri teyit etmeleri istenmiştir. Ancak sağlıklı bir bilgi alınamamıştır. Aynı gün Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Hapishane Alt Komisyonu tarafından “Olayın doğrulandığı, Malatya E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde firar olayı olduğu, mahpusların isyan çıkardığı, yaralıların olduğu ancak ölüm olmadığı” aktarılmış fakat yine resmi bir açıklama yapılmamıştır. Tüm gelen bilgi talepleri üzerine 7 Şubat 2023’te Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ile TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’na acil bilgi talepli yazı yazılmış ve sosyal medya üzerinden de bilgi talep edilmiştir.
Aynı gün Maraş/Türkoğlu 1 ve 2 No’lu L Tipi Hapishaneleri’nde mahpusların Kayseri ve çevre illerdeki hapishanelere sevk edileceği bilgisi alınmıştır. Bu hapishanede bulunan mahpusların aileleri hapishane idaresini aramışlar ancak bir sevkin olmadığı ve mahpusların en kısa sürede ailelerini arayacağı söylenmiştir.
7 Şubat’ta bir milletvekili, yetkililerin “Malatya cezaevinde isyan, firar girişiminin doğrulandığını, ölüm konusunda böyle bir bilgi yok denildiğini, cezaevindekilerin başka yerlere nakledildiğini, Elbistan ve Maraş cezaevlerinde de başka cezaevlerine nakiller yapıldığını, ısıtma vb. konularda sıkıntılar olduğunu kabul ettiklerini, genel olarak da cezaevlerinden aileleri aramaları için olanak sağlandığını söylediklerini” aktarmıştır.
8 Şubat 2023’te Maraş (Aksu) E Tipi Kapalı Hapishanesi’nde “Deprem dolayısıyla cezaevinin zarar gördüğü, duvarlarda büyük çatlaklar, dökülmeler meydana geldiği, özellikle Adana civarından gelen adli mahkumların ‘Biz burada öleceğiz acil tahliye edin dediklerini’ cezaevi yönetiminin “Bakanlıktan bilgi bekliyoruz biz karar veremeyiz’ dediklerini, mahpusların cezaevi savcısı ile görüşme talep ettiklerini, savcıdan da tahliye edilmelerini istediklerini, yoksa isyan çıkaracaklarını belirttiklerini, savcı tahliye talebini reddedince, isyanı başlattıklarını, Özel Harekat ekiplerinin geldiğini, yaklaşık 1000 mermi atışının yapıldığı, Suriye uyruklu bir mahkûmun öldürüldüğünü, daha sonra anlaşma sağlandığını ve başka cezaevlerine gönderildikleri” iddia edilmiştir.
8 Şubat 2023 tarihinde Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD) Mersin Şubesi’ne yapılan başvurular sonucunda avukatlar tarafından Maraş/Türkoğlu L Tipi Kapalı Hapishanesi’ne ziyaret gerçekleştirilmiştir. Yapılan ziyarette yetkili kimse olmadığından ve hapishanenin kısmi barınma merkezi olarak kullanılmasından ötürü görüşme yaptırılamayacağı bilgisi verilmiş, ayrıca tüm hükümlü ve tutukluların sevk edileceği ifade edilmiştir.
8 Şubat’ta Maraş/Türkoğlu L Tipi’nde mahpusların çeşitli illere sevk edildiği bilgisi aileler tarafından verilmiştir.
8 Şubat günü Hatay T Tipi Kapalı Hapishanesi’nden yaşanan olaylara dair sosyal medya hesaplarından görüntüler paylaşılmış ve ayrıca bir mahpusun ailesi ile yaptığı telefon görüşmesi de paylaşılmıştır. Görüşmede “Mahpuslara ateş açıldığı” söylenmiştir. Paylaşılan video ve resimlerde binalardan dumanların çıktığı, mahpusların yaralı halde yerde yattığı, avluda yangın çıktığı ve mahpuslarla görevlilerin karşı karşıya geldiği görülmüştür.
Resmi bir yerden paylaşıldığını düşündüğümüz ancak kaynağının tam olarak anlaşılamadığı aşağıdaki bilgi notu tarafımıza ulaşmıştır. Bu bilgi notu:
“OLAY: Hatay T Tipi K.C.i.K’da İsyan Girişimi
Hatay T Tipi K.C.İ.K’da 07 Şubat 2023 günü saat 13.00’da adli H/T’ların bulunduğu her 2 blokta kalan mahkumların toplu şekilde koğuşları yakarak isyan girişiminde bulundukları bilgisi alınmıştır. Cezaevi Savcısı ve müdürünün talebi ile Yayladağı Cezaevi J.Bl.K.lığı emrinde görevli personellerle ivedi müdahalede bulunulmuştur. İsyanın ve yangının büyümesi ile çevre İlçe J.K.lıklarından ve komando birliklerinden takviye kuvvetler gelmiştir. Yaklaşık 250 kişilik mahkum grubu cezaevinden iç ihataya çıkmıştır. Firar edecekleri esnada dış kapı eşiğinde püskürtülmüşlerdir. Bu arbedede yaralanan 12 H/T MKÜ Hastanesine sevk edilmiştir. Sevk edilen bu mahkumlardan üçünün hayatını kaybettiği tespit edilmiştir. 390 H/T teslim alınarak muhafaza altına alınmıştır. Cezaevinin kullanılamaz hale gelmesinden dolayı bütün H/T’ların çevre illerdeki Ceza İnfaz Kurumlarına nakil edilmesi hazırlıklarına başlanılmıştır.”
8 Şubat’ta ÖHD Mersin Şube avukatları Hatay T Tipi Kapalı Hapishanesi’ne ziyaret gerçekleştirmiştir. Yapılan açıklamada; “Hatay Hapishanesi’nde yaşandığı iddia edilen olaylar sonrası şubemiz üyeleri tarafından cezaevi ziyareti yapılmıştır. İsyan çıktığı ve müdahale edildiği ifade edilmiş olup; ölü ve yaralı konusunda bilgi paylaşımı yapılmamıştır. Tüm hükümlü ve tutukluların sevk edileceği bilgisi paylaşılmıştır.” şeklinde bilgilendirme yapılmıştır.
9 Şubat’ta Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü iki açıklama yapmıştır. 9 Şubat 2023 tarih ve 2023/4 No’lu açıklamada:
“Hatay T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu hakkında bazı basın-yayın kuruluşlarında ve sosyal medya platformlarında yer alan iddialarla ilgili basın açıklaması yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Hatay T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda bulunan bir kısım adli hükümlü ve tutuklunun firar teşebbüsünde bulunması ve ardından yangın çıkarması nedeniyle; firarı önlemek, yangını söndürmek ve ceza infaz kurumunun tutuklu ve hükümlülerin güvenliğini sağlamak için yasal mevzuat çerçevesinde gerekli müdahale yapılmıştır. Müdahale sonucunda firar girişimi engellenmiş, yangın söndürülmüş tutuklu ve hükümlülerin güvenliği sağlanmıştır. Olaylara müdahale sırasında 12 adli hükümlü ve tutuklu yaralanmış, hastaneye sevk edilen yaralılardan 3’ü vefat etmiştir. Hadisenin soruşturulması için Adalet Bakanımız tarafından Adalet Bakanlığı müfettişleri ile Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü kontrolörleri görevlendirilmiş, olayla ilgili adli ve idari tahkikat başlatılmıştır. Ceza infaz kurumunda kadın hükümlü/tutuklulara tecavüz edildiği iddiaları ve diğer asılsız ithamlar tamamen gerçek dışıdır. Söz konusu olaylar neticesinde ceza infaz kurumunun hükümlü ve tutuklular tarafından kullanılamaz halde tahrip edilmesi nedeniyle hükümlü ve tutukluların başka ceza infaz kurumlarına sevki sağlanmıştır.”[2]
9 Şubat 2023 tarih ve 2023/3 No’lu açıklamada:
“Bazı basın-yayın kuruluşlarında ve sosyal medya platformlarında yer alan Hatay T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna ait olduğu iddia edilen görüntülerle ilgili kamuoyunun doğru bilgilendirilmesi amacıyla açıklama yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bazı basın-yayın organları ile sosyal medya platformlarında Hatay T Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna ait olduğu iddia edilen görüntüler Kahramanmaraş Türkoğlu 1 Nolu L Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna aittir. Yaşanan olayda, Türkoğlu 1 Nolu L Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda bulunan hükümlü ve tutukluların ceza infaz kurumundan dışarıya çıkmaya çalıştığı, kurum dış güvenliğini sağlamakla görevli olan jandarma taburunun mevzuat çerçevesinde müdahalesi sonucu firar teşebbüsü önlenmiş ve kurum güvenliği sağlanmıştır. Yapılan müdahale esnasında herhangi bir ölüm hadisesi yaşanmamıştır. Hadisenin soruşturulması için Adalet Bakanımız tarafından Adalet Bakanlığı müfettişleri ile Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü kontrolörleri görevlendirilmiştir. Bunun dışındaki iddialar gerçek dışıdır.”[3]
Malatya, Maraş ve Hatay Hapishanelerinde meydana gelen vakalar ve bilgiler yaşam hakkının korunmasını, işkence ve kötü muamele yasağını ihlal eden görüntüler ve bilgilerdir. Hapishane idareleri, mahpusların yaşam hakkını mutlak surette korumak zorundadır. Bahse konu hapishaneler deprem sonuçlarının ve yıkımlarının en ağır olduğu illerdedir ve mahpusların depremden korunma ve daha güvenli bir noktaya tahliye talepleri olması gereken uygulamalardır ve ayrıca hızlı hareket edilmesi gerekmektedir.
29.03.2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi İle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik”te deprem bir iç güvenlik sorunu olarak yer almaktadır. Oysa deprem bir güvenlik sorunu değil, yaşamsal tedbirlerin hızlıca alınması gereken bir doğal afettir.
Anayasa Madde 17: Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
Yaşam hakkı, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 3. maddesi, Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi 6. maddesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 2. maddesi, Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi 4. Maddesi, Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı 4. maddesi ve AB Temel Haklar Şartı 2. Maddesi gibi pek çok uluslararası sözleşmede yer almıştır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 15. maddesi uyarınca yaşam hakkı dokunulmaz haklar arasında sayılmıştır.
Deprem bölgesindeki tüm mahpusların yaşam hakkının mutlak korunması sağlanmalıdır. Meydana gelen ölüm ve yaralanmalarda sorumluluğu olanlar hakkında mutlaka soruşturmalar açılmalı ve bu süreç şeffaf bir şekilde yürütülmelidir. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü hapishanelerde meydana gelen tüm olaylarla ilgili kamuoyuna daha açık ve şeffaf olacak şekilde bilgi paylaşımında bulunmalıdır. Konuyla ilgili olarak Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı başta olmak üzere tüm ilgili kurum ve kuruluşların sorumluluk almalarını, sivil toplum kurumları ile bilgi paylaşım kanallarını açık tutmalarını ivedilikle talep ediyoruz.
İnsan Hakları Derneği
Merkezi Hapishaneler Komisyonu
[1] https://cte.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/kahramanmaras-merkezli-yasanan-deprem-dolayisiyla-basin-aciklamasi06022023110550
[2] https://cte.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/hatay-t-tipi-kapali-ceza-infaz-kurumuna-ait-oldugu-iddia-edilen-goruntulerle-ilgili-basin09022023010612
[3] https://cte.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/hatay-t-tipi-kapali-ceza-infaz-kurumu-hakkinda-basin-aciklamasi09022023125942
