Bugün dünyada ve ülkemizde salgın hastalıklar, yüksek enflasyon oranları ile birlikte derinleşerek artan ekonomik kriz mahpusların hayatı için daha da büyük bir tehdit oluşturmaktadır. Hapishanelerde mahpusların yaşam hakkı ve sağlığa erişim haklarının koruma altına alınması gerekmektedir.
Mahpusların yaşam standartları, fiziksel ve ruhsal sağlıkları; koğuş yapılarının sağlığa uygun inşa edilmesi, bu yapıların ihtiyaçları karşılayabilecekleri nitelikte olması ve mahpusların yeterli, sağlıklı beslenmelerini sağlayacak önleyici tedbirler alınarak korunmalıdır. Hapishanelerin iklim şartlarına uygun inşa edilmemesi, hapishanelerde kapasitenin üzerinde mahpus tutulması sebebi ile mahpus başına düşen temiz hava miktarı ve yaşam alanının yetersizliği, gün ışığı ve temiz havadan yeterince faydalanamama, hava sirkülasyonun sağlanamaması gibi sorunları beraberinde getirmiş ve bu fiziki koşullardan kaynaklı bulaş riski ve sağlık sorunlarında artışa sebep olmuştur.
Mahpusların yaşadığı bir diğer zorluk ise 0-6 yaş grubu annesi ile kalan çocuklar için 34 TL, diğer mahpuslar için günlük 17 TL olarak belirlenmiş olan ve sağlıklı beslenmeye olanak vermeyen iaşe bedeli olmaktadır. Uzmanlara göre; Salgın hastalıkların bulaş sonrası klinik enfeksiyona neden olmaması için en önemli koruyucu faktör vücudun savunma mekanizmasıdır. Vücudumuzun savunma mekanizmasının güçlü olmasında yeterli ve sağlıklı beslenmenin yeri tartışılmazdır. Dengeli ve nitelikli gıda alımı COVID-19 pandemisi ile mücadele ettiğimiz şu günlerde risk grubunda bulunan insanlar için daha da fazla önem taşımaktadır.
Günlük 17 TL olarak belirlenmiş olan iaşe bedeli ile mahpusların nitelikli ve dengeli beslenmeleri sağlanamamaktadır. Bunun yanı sıra gıda enflasyonunun yıllık olarak artmasına bağlı olarak mahpusların alım gücü düşmektedir. Türk-İş’in dengeli ve yeterli beslenmek için gereken aylık gıda harcaması tutarını 2022 Haziran ayında 6.391 TL’ye olarak belirlemesine rağmen 27 Mayıs 2021 yılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyon Tutanaklarında iaşe bedelinin 0-6 yaş grubu annesi ile kalan çocuklar için 23 TL, diğer mahpuslar için günlük 11,5 TL uygulandığı dışında iaşe bedellerinde değişiklik yapılmasına ilişkin hiçbir açıklama yapılmamıştır. Adalet Bakanlığına yapmış olduğumuz bilgi edinme başvurusuna mahpuslar ile görevi başında bulunan personel için 17,00 TL’den 22,00 TL, hapishanede barındırılan çocuk mahpuslar için 34,00 TL’den 44,00 TL, annesiyle birlikte kalan çocuklar ile süt emziren mahpus anneler ve hamileler için 34,00 TL’den 44,00 TL olarak uygulandığı cevabı verilmiştir. Mahpuslar için belirlenen iaşe bedelleri mahpusların hiçbir ihtiyacını karşılayamamaktadır. Gıda enflasyonunun artışı ile birlikte belirlenen iaşe bedelinin de artırılması, mahpusların günlük almaları gereken kalori seviyesinde besin ürünü almalarını sağlayacaktır.
Ceza infaz kurumlarının iaşe edilmeleri ve günlük iaşe miktarlarının hesaplanması ile ilgili usul ve esaslar Hükümlü ve Tutuklular ile Ceza İnfaz Kurumları Personelinin İaşe Yönetmeliği’ne göre yapılmaktadır. Bu yönetmeliğin 5. maddesi: “Günlük iaşe miktarı, Sağlık Bakanlığı ile birlikte belirlenen günlük kalori ihtiyacı ve bütçe imkanları da değerlendirilerek saptanan tutardır.” der.
- maddede ise; “Yönetmeliğe göre iaşe edilenlerin günlük gıdası, yönetmeliğin 5 inci maddesindeki iaşe miktarı, çeşit ve gramajı üzerinden üç öğün olarak verilir. Öğünlerin gramaj ve kalori miktarları 5. maddeye göre belirlenmiş esaslara bağlı kalınarak kurum müdürlüklerince tespit edilir.” denmektedir.
Sağlık Bakanlığının tüm mahpusların yanı sıra hasta, özel beslenme rejimi tercih eden mahpuslar için de sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenmeleri için uygun diyet programları hazırlaması ve önermesi gerekirken bu hususun nasıl yerine getirileceğine dair bir düzenleme olmaması fiiliyatta beslenme konusunu Ceza İnfaz Kurumu Müdürlüklerinin inisiyatifine bırakmaktadır. Bu durum hapishaneler arasında farklı uygulamalara yol açtığı gibi genel olarak da mahpusların sağlıklı, yeterli ve nitelikli beslenmesini engellemektedir.
Beslenme insanın fizyolojik gereksinimlerini karşılayan sosyal ve psikolojik yönleri olan bir durumdur. Tüm insanlarda tek tip beslenme dayatması kabul edilebilir değildir. Vegan vejeteryan beslenme konusunda mahpuslar ne yazık ki hapishanelerin neredeyse tamamında sıkıntı çekmektedirler. Kronik hastalığı olan mahpuslar da diyetlerine uygun besin almak konusunda sıkıntılarla karşılaşmaktadır. Sağlık Bakanlığı kendisine yönetmelikçe verilen yetkiyi ele alarak bu sorunun ülke genelindeki hapishanelerde çözüme kavuşturmalıdır.
Tüketilen gıdalar için besin miktarının yeterliliği, çeşitliliği, kalitesi, hijyeni ve besin değerinin korunması önemle dikkat edilmesi gereken hususlardır. Hapishanelerde belirli besin maddelerinin eksikliği özellikle bazı hastalıklara neden olabilmektedir. Vitamin ve mineral ihtiyacının karşılanması için öğünler savunma sistemini güçlendirici nitelikte sebze ve meyveler açısından zengin olmalıdır. Mevcut hali ile hapishanelerde mahpusların taze sebze ve meyveye ulaşmaları oldukça güç olmakta, hapishane kantinlerinden gıda temin etmekte artan gıda fiyatları nedeniyle zorluklarla karşılaşmaktadırlar.
Bizler aşağıda imzası bulunan sağlık-meslek, insan hakları ve hukuk örgütleri olarak var olan ve şu an çözüme kavuşturulması zaruri olan beslenme sorununun derhal çözüme kavuşturulmasını ve mahpusların en temel insani haklarından olan gıda ve sağlığa erişim haklarının güvence altına alınmasının devletin temel sorumluluğu olduğunu yeniden hatırlatıyoruz. Salgın hastalıkların arttığı bu dönemde Adalet Bakanlığını ve Sağlık Bakanlığını sorumluluklarını yerine getirmeye davet ediyoruz.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST)
Hak İnisiyatifi Derneği
İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi
İstanbul Tabip Odası
Özgürlük İçin Hukukçular Derneği (ÖHD)
Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası (SES) İstanbul Şubeleri
Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV)
Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı (TOHAV)
