Roja Yekê Îlonê, ku di vê rojê de Almanyayê Polonya îşgal kiriye û Şerê Cîhanê yê Duyemîn dest pê kiriye, ji aliyê bi milyonan însanan ve wek Roja Aşitiyê ya Cîhanî tê pîrozkirin.
Neteweyên Yekbûyî (NY), di 19ê Berfanbara 2016an de, Danezana Mafê Aşitiyê qebûl û îlan kiriye û bi vê yekê di bîra hemû welatên endamê NY aniye ku mafê aşitiyê mafek ji mafên mirovan e. Herwiha Konseya Mafê Mirovan ya NY bi biryara xwe ya 22ê Pûşpêra 2016an, diyar kiriye ku “divê hemû dewletên endamê NY piştgiriya mafê aşitiyê bikin.”
Vê roja ku em wek roja aşitiyê ya cîhanî pîroz dikin, li gelek deverên cîhanê şer û pevçûnên herêmî û cîgeyî didomin. Sedemî şerê Îsraîl û Filistîn, şerê ku bi dagirkirina Ukraynayê bi destê Rûsyayê didome, şer û pevçûnên li Sûdan, Myanmar, Burkina Faso, Malî û Libyayê, şerê navxweyî yê li Suriyê û pevçûn û rewşa Rojava bi hezaran sivîl hatine kuştin. Di raportên Neteweyên Yekbûyî de tê diyarkirin ku pêkanîna çekên giran her diçe zêde dibe û pêncyekê mirinên sivîl ku di êrîşên bê ferq û cihêtî yên bêrêje de jiyana xwe ji dest didin, jin in.
Di raportên UNDPyê (Programa Pêşveçûnê ya Neteweyên Yekbûyî) de rewş û giraniya mirin û rûxîna sedemî şerê Filistîn û Îsraîl, wisa tê diyarkirin ku ji nû ve avakirina Gazzeyê tenê heta sala 2040an kare bê temam kirin. Rûxîneriya şer dikare hew tenê bi dadweriya veherîner ji holê bê rakirin.
Koçberiyên bi zorê ku bi şer û rûxandinan pêk hatine, di vê serdema qeyranên pirhejmar de bûyê sedemê pirsgirêkên mafên mirovan ên bingehîn û binpêkirinên giran ên mafê jînê.
Tirkiye, ısrara xwe ya çareserkirina mesela Kurdî bi siyasetên bi lape ewlekarî didomîne; êdî ji dêlva şewitandin û valakirina gundan ve ku di salên 1990an de hatibû sepandin, bi navê siyasatên ewlekariyê, dîwaran li sînoran bilind dike, bendavên ewlekariyê, “kalekol” û qereqolan ava dike û talanên aborîyî û ekolojîk wek alavên şer bi kar tîne. Di şer û pevçûnên ku çil sal e didome de, mafên mirovan ên herî bingehîn di serî de jî mafê jînê herdem û bi awayekî sîstematîk hatine binpêkirin. Dewlet, daxwaza civakê ji bo pejirandina maf û azadiyên bingehîn bi siyasetên ewlehî bersivandiye û ji çareserkirina meselê dûr ketiye; ev yek jî bûye sedemê bendbendîbûna civaka Tirkiyê. Ji ber vê bendbendîbûnê hê û hê jî li Kurdistanê dorhêleke şer û pevçûnê heye.
Komara Tirkiyê ji roja avabûna xwe heta îro, di vê dema sedsalane de, siyaseteke li dijî hemû komên cuda yên etnîkî, olî û zayendî, di serî de jî siyaseteke li dijî Kurdan, dişopîne. Mixabin, sedemî vê siyasetê Tirkiye hê jî ne ew welat e ku aşitî di navbera civaka xwe de avakiribe.
Ligel pêşniyar û daxwazên me parêzvanên mafên mirovan ji bo çareserkirineke aşitiyane li dijî vê dorhêla pevçûnê ku bandorek giran li ser hemû kesî dike, rayedariya siyasî helwesta xwe ya neçareserkirinê didomîne. Mixabin, vê dorhêla şer û pevçûnê û bêçareseriya meseleyên bingehîn, fişar u zordariya li ser civakê jî bi xwe re aniye. Azadiya rêxistinbûn û derbirînê di bin zor û zerpeke giran de ye. Mirov, tenê ji ber ku fikir û ramanên xwe tînin ziman, bi daraz û mekanîzmayên zordestîyê tên qutifandin.
Siyasetmedarên Kurd ên sivîl, parêzvanên mafên mirovan, rojnameger, hunermend û gelek kes, tenê ji ber ku wek dewletê nafikirin an di hepsan de girtî ne an jî mecbûr dimînin îltica bikin.
Konseya Ewropa, Komîseriya Mafên Mirovan diyar dike û dibêje “li Tirkiyê, rojnameger, parêzvanên mafên mirovan û civaka sivîl kar û xebatên xwe di dorhêleke neyarane ya ku bi zor û fişarên alavî(sîstemîk) û mieyîdeyên dadî dertê pêş didomînin; li Tirkiyê azadiya derbirînê di bin xeterê de ye.”
Daxwaza aşitiyê çewa ku bi mafên medenî û siyasî (mafê jînê, qedexeya şkenceyê, mafê azadî û ewlehiya kesîn, mafê darizandina dadwerane, azadiya olî û wijdanî, azadiya derbirînê, azadiya rêxistinbûnê hwd.) re têkildar e herwiha bi mafên aborî, civakî û çandî (mafê xebatê, mafê tendiristiyê, mafê perwerdebûnê, mafên ziman) re jî têkildar e. Neavakirina aşitiyê li devereke ji deverên dinyayê, gelek mafên mirovan binpê dike.
Nêrîna bingehîn a Komeleya Mafên Mirovan ew e ku aşitî bi mafên mirovan û azadiyan ve giredayî ye. Sedema bingehîn a şer û pevçûnan, newekheviyên bi hemî rengî yên di navbera mirovan de ye û nepejirandina maf û azadiyan e. Ji ber vê yekê, baweriya Komeleya Mafên Mirovan (İHD) ew e ku di her şert û mercî de û li her derê dinyayê, aşitî tenê bi rêya pejirandina maf û azadiyan ava dibe.
Zimanê cihêker û cudahesibandinê yê rejîma otorîter a bicîhbûyî li Tirkiyê, di têkiliyên civakî de jî hiyerarşî û çandeke bîatkirinê hildipesêre û gotareke nefretbar geş dike. Em dibînin ku bi vê yekê civak her diçe zêdetir militarîze dibe, nijadperestî û neteweperestî xurttir dibe. Ev zimanê disthilatdaran, li komên cudahesibandî, li candaran, di serî de jî li jin, LGBTİ+, penaber, zarok û ajalan wek tundî û zordestîyê difitile. Binpêkirinên bêhejmar û bêsînor ên bi sepandinên cihêker û polîtîkayên tundiyê dertên holê, tenê bi polîtikayên spartî aşitiyê ye karin çareser bibin.
Em Komeleya Mafên Mirovan, bi boneya 1ê Îlonê Roja Aşitiyê ya Cîhanê daxwaza xwe ya aşitiyê bi dengekî bilind, careke din tînin ziman. Em bang li îqtîdarê dikin ku polîtîkayên aştiyane pêk bîne û tekparêzî, nijadperestî, neteweperestî, zimanê nefretbar bi dawî bibin. Her wiha em bang li îqtîdarê dikin, bila dev ji polîtîkaya tecrîdê berde ku astengeke li ber aşitiya civakî ye.
Em hemû raya giştî pê dihisînin ku heta roja aşitî ava bibe em parêzvanên mafên mirovan dê têkoşîna xwe bidomînin.
Barış Hakkı İnsan Hakkıdır!
Almanya’nın Polonya’yı işgal ettiği ve 2. Dünya Savaşı’nın başladığı tarih olan 1 Eylül, savaşa karşı olan milyonlarca insan tarafından Dünya Barış Günü olarak kutlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler, 19 Aralık 2016 tarihinde, Barış Hakkı Bildirisini kabul ve ilan ederek barış hakkının bir insan hakkı olduğunu tüm üye ülkelere hatırlatmıştır. Yine Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi de 22 Haziran 2017 tarihinde verdiği karar ile “barış hakkının tüm üye ülkeler tarafından desteklenmesi” gerektiğinin altını çizmiştir.
Barış gününü kutladığımız bugün Dünyanın birçok yerinde bölgesel ve yerel savaşlar ile çatışmalar devam etmektedir. İsrail-Filistin savaşı, Rusya’nın Ukrayna işgali ile devam eden savaş, Sudan, Myanmar, Burkina Faso, Mali, Libya’da süren savaşlar/çatışmalı ortam ve Suriye iç savaşı ile Rojava’daki çatışmalı ortam binlerce sivil ölüme neden olmuştur. Birleşmiş Milletler raporlarında ağır silah kullanımının giderek arttığı, ayrım gözetmeyen orantısız saldırılar sonucunda sivil ölümlerinin beşte birinin “kadın ölümleri” olduğu belirtilmektedir.
İsrail-Filistin savaşından kaynaklı ölüm ve yıkımların boyutu UNDP raporlarında, Gazze’nin yeniden inşasının ancak 2040 yılına kadar tamamlanabileceği belirtilerek ortaya konmaktadır. Savaşın yıkıcılığı ancak onarıcı adaletin ve barışın sağlanmasıyla giderilebilir.
Savaş ve yıkımların neden olduğu zorunlu göçler, yaşadığımız çoklu krizler çağında temel haklara erişim sorunlarına ve ağır yaşam hakkı ihlallerine neden olmuştur.
Türkiye, Kürt meselesini aşırı güvenlikçi politikalarla çözme ısrarını 1990’lardaki köy boşaltma ve yakmaları yerine günümüzde güvenlik politikaları adı altında sınır duvarları, güvenlik barajları, kalekol ve karakol inşaatları, ekonomik ve ekolojik talanın savaş aracı olarak kullanılması ile devam ettirmektedir. 40 yıldır devam eden çatışmalı süreçte başta yaşam hakkı olmak üzere en temel insan hakları sürekli ve sistematik olarak ihlal edilmiştir. Devlet, toplumdan gelen temel hak ve özgürlüklerin tanınması talebine karşı aşırı güvenlikçi politikalarla cevap vererek meselenin çözümünden uzaklaşmış, bu durum Türkiye toplumunun kutuplaşmasına neden olmuştur. Bu kutuplaşmanın sonucu olarak bugün hala Kürdistan coğrafyasında bir çatışma ortamı devam etmektedir.
Türkiye Cumhuriyeti, kurulduğu tarihten bu yana geçen bir asırlık süre zarfında başta Kürtler olmak üzere toplumun tüm farklı etnik, dini ve cinsiyet gruplarını dışlayıcı politikalar izlemektedir. Bu politikalar sonucu ne yazık ki toplumsal barışını tesis edememiş bir ülke olmayı sürdürmektedir.
İnsan hakları savunucuları olarak son yıllarda herkesin yaşamını doğrudan etkileyen çatışma ortamına karşı barışçıl çözümler üretmemize ve taleplerde bulunmamıza rağmen, siyasi iktidar çözümsüzlükteki tavrını devam ettirmektedir. Maalesef ki devletin sürekli öne sürdüğü çatışma, çözümsüzlük ve savaş ortamı toplum üzerindeki baskıyı da beraberinde getirmiştir. Örgütlenme özgürlüğü ve ifade özgürlüğü büyük baskı altındadır. İnsanlar sadece fikirlerini açıkladıkları için devletin yargı ve zor mekanizmalarıyla sindirilmeye çalışılmaktadır.
Kürt sivil siyasetçiler, insan hakları savunucuları, gazeteciler, sanatçılar birçok insan sadece devletten farklı düşündükleri için hapishanelerde tutulmakta veya iltica etmek zorunda kalmaktadır.
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiserliği Türkiye’de “gazetecilerin, insan hakları savunucularının ve sivil toplumun uygulanan sistemik baskı ve hukuki yaptırımlar ile belirginleşen ciddi anlamda hasmane bir ortamda faaliyetlerini yürüttüklerini, Türkiye’de ifade özgürlüğünün tehlike altında olduğunu” vurgulamıştır.
Barış talebinin medeni ve siyasi haklarla (yaşam hakkı, işkence yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, adil yargılanma hakkı, din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü vb.) olduğu kadar ekonomik, sosyal ve kültürel haklar (çalışma hakkı, konut hakkı, sağlık hakkı, eğitim hakkı, dil hakları) ile de ilişkisi bulunmaktadır. Herhangi bir coğrafyada barışın tesis edilememesi kişilerin insan olmaktan kaynaklı birçok hakkını aynı anda ihlal etmektedir.
İnsan Hakları Derneği olarak benimsediğimiz temel yaklaşım, barışın, insan hakları ve özgürlüklere dayalı oluşudur. İnsanlar arasındaki her türden eşitsizlik, hakların ve özgürlüklerin tanınmayışı, savaşların ve çatışmaların temel sebebidir. Bu nedenle İHD olarak her şart altında ve dünyanın neresinde olursa olsun barışın, haklara ve özgürlüklere dayalı olarak sağlanabileceği düşüncesindeyiz.
Türkiye’de yerleşik otoriter rejimin ayrımcı ve ötekileştirici dili, toplumsal ilişkilerde de hiyerarşi ve biat kültürü dayatmaktadır. Nefret söylemini beslemektedir, bu durumun da toplumun giderek daha da militarize olmasına, ırkçılık ve milliyetçiliğin yükselmesine yol açtığını görmekteyiz. İktidarın kullandığı bu dil, başta kadınlar, LGBTİ+lar, sığınmacılar, çocuklar ve hayvanlar olmak üzere ötekileştirilen gruplara, canlılara şiddet olarak geri dönmektedir. Ayrımcı uygulamalar ile şiddet politikalarının ürettiği sınırsız-sayısız ihlal gerçeğinin çözümü ve tek seçeneği barışa dayalı politikalardır.
İnsan hakları savunucuları olarak 1 Eylül Dünya Barış Günü vesilesiyle bir kez daha barış isteğimizi yüksek sesle dile getiriyoruz. Topluma dayatılan tekçilik, ırkçılık, milliyetçilik, ötekileştirmenin ve nefret dilinin son bulması için iktidarı insan haklarına dayalı barışçıl politikaları uygulamaya ve Türkiye’nin toplumsal barışına engel teşkil eden tecrit politikasından vazgeçmeye çağırıyoruz. İnsan Hakları Savunucuları olarak barışın tesis edileceği ana kadar mücadele etmeye devam edeceğimizi tüm kamuoyuna duyuruyoruz.
Heqê Aştîye Heqê Merdimî yo!
Tarixê 1ê Êlule de Almanyayî Polonya îşqal kerd û no tarîx bî destpêkerdişê Şerê Cîhanî yo Dîyin. Coka 1ê Êlule hetê mîlyonanê merdiman ra sey Roja Aştîya Cîhanî yeno pîrozkerdene.
Miletê Yewbîyayeyî, tarixê 19ê Kanûne ya 2016î de, Deklarasyonê Heqê Aştîye qebûl kerdê û heme endamanê xo rê îlan kerd ke heqê aştîye heqê merdimî yo. Ney ra wet zî Konseyê Heqanê Merdiman ê Miletanê Yewbîyayeyan zî bi qerarê xo yê 22yê Hezîrane yê 2017î de vato ke “ganî heme welatê ke endamî desteg bidê heqê aştîye”.
Na roja aştîye ke ma pîroz kenê de zafê cayanê Cîhanî de şer û pêrodayîşê herêmîyî dewam kenê. Şerê Îsraîl û Filistînî, şerê Rûsya û Ûkranyayî, şerê û pêrodayîşê ke Sûdan de, Bûrkîna Faso de, Malî de, Myanmar de, Lîbya de dewam kenê û şerê zereyê Sûrîyeyî û pêrodayîşo ke Rojawan de qewimîyeno de bi hezaran sîvîlî merdê. Raporanê Miletanê Yewbîyeyan de yeno vînayîş ke şixûlnayîşê çekanê giranan zêdîyayo û bi hêrîşanê ke ferq nêvisto sivîl û çekdaran mîyan de ê ke merdê tira pancin ra yew cenîyî yê.
Raporê UNDPyî vanê ke şerê Îsraîl û Filistînî hende texrîbato pîl ardo meydan ke awankerdişê Gazzeyî mera serra 2040î de bêro temamkerdene. Texrîbatê şerî mera bi edaleto başkerdox û aştîye wedarîyo.
Koçê mecbûrî yê ke ridê şer û texrîbatan virazîyayê, nê çaxê krîzanê zafhetinan de bîyê sebebê îxlalanê heqanê esasîyan û heqê ciwîyayîşî.
Tirkîye serranê 1990an de bi metodanê dewanvegkerdişî û veşînayîşî waştayêne Meseleya Kurdan çareser bikera. Nika zî wazeno bi nameyê polîtîkayanê ewleyîyî dêsanê sînoran, awbendan, înşaatanê qeleqol û qereqolan, bi talanê ekonomî û ekolojîyî na mesela wedaro. Şerê 40 serran de heqê ciwîyayîşî û heqê merdiman ê esasîyî bi îstîqrar û sistematîk îxlal bîyê. Waştişê komelî yê ke “wa heqê esasîyî û azadîyî bigîrîyê binê temînatî”, hetê dewlete ra nêameyî eşnawitiş û dewlete bi polîtîkayanê şer û pêrodayîşî, çareserîya na mesela da dûrî kewte. Bi no hewa zî mîyanê komelî de qûtûbî virazîyayê. Netîceya nê biqûtûbbîyayîşî de ewro hema zî herêmê Kurdîstanî de şer û pêrodayîş dewam keno.
Komara Tirkîyeyî awanbîyayîşê xo ra nat vera Kurdan û heme qewmanê bînan, vera dînanê bînan û grûbanê cînsîyetanê bînan polîtîkayanê cîyakeran teqîb kerdo. Ridê nê polîtîkayan ra hema zî aştîyêko komelkî awan nêbîyo.
Ma sey pawitoxê heqanê merdiman, vera şer û pêrodayîşanê serranê peyênan çareserîyanê xo yê aştîyaneyan û waştişanê xo ardê ziwan la îqtîdaro sîyasî polîtîkayanê xo yê çaresernêkerdişî de israr keno. Çi heyf ke şertê şerî, çaresernêkerdiş û pêrodayîşî yo ke dewlete tede israr keno; problemanê sere komelî zedînenê. Azadîya rêxistinî û îfadekerdişî ewro binê zordarîye de yo. Merdimê ke bi teyna fikrê xo vanê, binê tehdîtê zordarîya dewlete de manenê.
Sîyasetmedarê Kurdan, pawitoxê heqanê merdiman, rojnamegerî, hûnermendî û sewbîna zafê însanî semedo ke sey dewlete nêfikirîyenê; ya hepsan de tepişîyenê yan zî mecbûr manenê welatê xo ra koç bikerê.
Komîserîya Heqanê Merdiman ê Konseya Ewropayî vato ke, Tirkîye de rojnamegerî, pawitoxê heqanê merdiman û komelo sivîl binê zordarîyo sistematîk û tehdîtanê hiqûqîyan de faalîyetanê xo anê meydan. Dewamê ci de zî vato ke Tirkîye de azadîya îfadekerdişî binî tehlûkeyî de yo.
Waştîşê aştîye senî ke bi heqanê sîyasîyan(heqê ciwîyayîşî, qedexeyê îşkenceyî, heqê azadîye û ewleyî ya merdimi, heqê mehkemabîyayîşo adilane, azadîya dînî û bawerîye, azadîya îfadekerdişî, azadîya rêxistinî ûsn.) eleqedar o, heqanê ekonomik, sosyal û kulturîyan(heqeê xebitîyayîşî, heqê banî, heqê sihetî, heqê perwerdeyîyî, heqê ziwanî) dir zî eleqedar o. Eke welatêk de heqê aştîye awan nêbo, zafê heqê merdiman ke însanbîyayîşê înan ra ameyo qezenckerdene pîya îxlal benê.
Ma sey Komeleyê Heqanê merdiman vanê ke aştîye, destegê xo heqanê merdiman û azadîyan ra gena. Her qeydeyê sêpênêbîyayîşê mîyanê însanan, nasnêkerdişê heq û azadîyan; sebebê şer û pêrodayîşano esasî yo. Coka ma sey Komeleyê Heqanê Merdiman vanê ke binê her şert û mercî de û ça de beno wa bibo aştîye mera pê heq û azadîyan eşkena awan biba.
Ziwanê rejîmê Tirkîyeyê otoriterî yo redkerdox û cîyaker, minasebetanê komelkîyan de zî kulturê hîyerarşî û bîetî ano meydan. Polîtîkayê nefretî keno pîl. No rewş zî komelî hîna zêde mîlîtarîze keno, beno sebebe pîlbîyayîşê nijadperestîye. Nê ziwanê îqtîdarî tesîrê xo serê cênîyan de, LGBTI+yan de, koçberanê şeran de, domanan de, heywanan de û grûbanê dezawantijinan ê binan de mojnero ra. Pratîkê cîyakerdoxî û polîtîkayê şidetî mera bi polîtîkayanê aştîyaneyan bieşkê wedarîyê.
Ma sey pawitoxê heqanê merdiman bi minasebetê 1ê Êlule Roja Aştîya Cîhanî reyna bi vengêko berz waşteyê xo yê aştîye anê ziwan. Seba ke yewperestî, nijadperestî, cîyakerdiş û ziwanê nefretî wedarîyo ma îqtîdarî ra vanê ke wa polîtîkayanê aştîyaneyan teqîb bikero û wa polîtîkayê tecrîdî yo ke vera aştîya komelkî yo, wedaro. Ma sey pawitoxê heqanê merdiman vanê ke heta aştîye awan biba ma do micadeleyê xo bidê dewamkerdene.
