YOK SAYILANLAR; KAMP DIŞINDA YAŞAYAN SURİYE’DEN GELEN SIĞINMACILAR İSTANBUL ÖRNEĞİ

WORD FORMATINDA İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ	PDF FORMATINDA İNDİRMEK İÇİN TIKLAYINIZ

Suriye’de Mart 2011 yılından bu yana devam eden çatışma ortamı nedeniyle on binlerce insan hayatını kaybetmiş, yaralanmış ve milyonlarca insan yaşadıkları yerleri terk etmek zorunda bırakılmışlardır. Kendi yaşam alanlarından ayrılmak zorunda kalan bu insanlardan en iyimser tahminle 400 bini Türkiye’de kamplar dışında ve gayri insani koşullarda yaşamaktadır.

Türkiye’nin ulusal mevzuatında kitlesel sınır göçleri  ve acil insani yardım gerektirecek olan koşulları karşılayan kanun maddeleri oldukça sınırlıdır.  Mevcut durumda, hem kamp hem de kamp dışında yaşayan Suriyeli sığınmacıların temel hak ve ihtiyaçlarının karşılanması için çıkartılan genelgelerin birçoğu ihtiyaca cevap verme konusunda  yetersiz kalmaktadır. Bir başka sorun ise var olan genelgelere ulaşmanın neredeyse imkansız olması hem sığınmacıların hem de bu alanda faaliyet göstermek isteyen sivil inisiyatiflerin yasal çerçeve ile ilgili yeterli düzeyde bilgilendirilmemeleri istikrasız bir ortam yaratmaktadır.

“Yok Sayılanlar; Kamp Dışında Yaşayan Suriye’den Gelen Sığınmacılar” raporu, insan hakları sözleşmeleri kapsamında Türkiye’nin yerine getirmesi gereken yükümlülükler çerçevesinde şekillendirilecek koruma ve sosyal destek mekanizmanın oluşmasını teşvik etmek, hak ve özgürlüklerinden mahrum bırakılan bireylerin mağduriyetlerinin giderilebilmesi için alınacak tedbirlerin oluşturulmasına katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır.

Rapor, coğrafik olarak İstanbul ile sınırlı  olsa da Türkiye’nin birçok ilindebenzerşartlarda yaşamlarını devam ettirmeyeçalışan sığınmacıların sorununu dile getirmektedir.

2.Metodoloji

“Yok Sayılanlar; Kamp Dışında Yaşayan Suriye’den Gelen Sığınmacılar” raporu, Suriye’deki iç çatışma ortamından kaçarak, farklı zamanlarda İstanbul’a gelmiş Kürt ve Türkmen/Alevi kökenli Suriyeli sığınmacıları kapsamaktadır. Raporun sadece bu grupları  kapsaması bir tercih değil, ulaşılabilen sığınmacıların bu gruplara mensup olduklarını ifade etmesi ve yaşadıkları problemlerinin bir kısmını etnik köken ve inançları ile ilişkilendirmeleridir.  Raporun hazırlanmasında temel ilkelerimizden biri  genellikle yapıldığı şekliyle  sığınmacıların çeşitliliğine saygı göstermeyen tanımlama, analiz ve çözüm politikası önerme hatasına düşmemektir.  Görüşmelerde sorulacak soruların hazırlanmasında ve görüşme yapılan kişilerin dağılımında toplumsal cinsiyet yaklaşımı dikkate alınmıştır. Ancak görüşme yapılan kişilerin tespiti tümüyle araştırma ekibinin inisiyatifine uygun olmamış bu nedenle kadın ve erkek görüşmeci sayısı arasında fark oluşmuştur.  Sayı farkı oluşmasına grup içindeki kadınların bazı durumlarda konuşmaktan imtina etmeleri ve bazı durumlarda ise dil bilmemeleri neden olmuştur.

 

Rapor, İstanbul’un Bayramtepe, Eminönü, Gaziosmanpaşa, Kanarya ve Küçükpazar   semtlerinde yaşamlarını sürdürmeye çalışan sığınmacıların Türkiye’ye girişlerinden itibaren karşılaştıkları zorlukları, uğradıkları hak ihlallerini ve kısıtlanan özgürlüklerini konu almaktadır.

 

Rapora temel teşkil eden veriler, İstanbul Sığınmacı Platformunu oluşturan Sivil Toplum Örgütlerinin (STÖ) üye ve gönüllüleri tarafından yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile yüz yüze yapılan görüşmelerde toplanmış, görüşmelerin tamamı 2013 yılının Eylül ayı içerisinde yapılmıştır. Görüşme yapılan kişilere erişim için ilk olarak Bayramtepe, Kanarya ve Gaziosmanpaşa semtlerinde Suriyeli sığınmacı ailelerle iletişim içinde olan Barış ve Demokrasi Partisi ilçe temsilciliklerine başvurulmuş ve ilk erişim sağlandıktan sonra görüşülen ailelerin yönlendirmeleriyle farklı ailelere erişim sağlanmıştır. Eminönü’nde ise görüşme ekibi, semti tanıyan bir mahallelinin yardımıyla görüşme yapılacak ailelere ulaşmıştır.

 

İçlerinde en az bir doktor, bir sosyal hizmet uzmanı, bir Kürtçe bilen üyenin bulunduğu 5 görüşme ekibi, yukarıda adı sayılan beş semtte toplam 28 görüşme kaydı oluşturmuştur. Görüşmelerin 25 tanesi Kürtçe yapılmış, daha sonra Türkçeye çevrilmiştir. Özel hayatın gizliliği ilkesi ve olası her türden risk nedeniyle görüşme yapılan kişilerin kişisel bilgilerine raporda yer verilmemiştir.

 

Görüşme bulguları, çocuk, kadın, göç, sosyal hizmetler alanında çalışmalar yapan STÖ temsilcileri tarafından değerlendirilmiştir ve raporun öneriler bölümü bu değerlendirmeler ışığında oluşturulmuştur. Her ne kadar rapordaki öneriler görüşmeler sırasında ifade edilen bulguların analizine dayanmaktadır.

 

Raporlama çalışması kapsamında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde konu ile ilgili verilen yazılı soru önergeleri taranmıştır.

 

Elde edilen verilerin tamamı, Türkiye’de kamp dışında yaşayan  sığınmacılara yönelik medyada çıkan haberler,  STÖ’nin hazırladıkları raporlar, BMMYK verileri, Türkiye tarafından  açıklanan resmi verilerle karşılaştırılmış, ilgili uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuat gözden geçirilerek yorumlanmıştır.

 

3. Arka Plan Bilgisi

 

3.1. Suriye’de Yaşanan Çatışma Ortamı ve Türkiye’ye Sığınma Talebi

 

Suriye’de on binlerce  insanın hayatını kaybetmesi, yaralanması ve milyonlarca yerlerinden edilmesine neden olan çatışma ortamının başlamasının üzerinden yaklaşık iki buçuk yıl geçti. 15 Mart 2011 günü, Deraa kentinde başlayan rejim karşıtı eylemlere Suriye güvenlik birimlerinin sert müdahalesi sonucu başlayan çatışmalar hızla ülke geneline yayıldı.

 

Çatışmalar başlangıçta hükümet güçleri ile rejim muhalifleri arasında gerçekleşirken Mayıs 2013 tarihinden bu yana  özellikle Türkiye sınırındaki bölgelerde farklı etnik ve dini inanç gruplar arasında da cereyan eden çatışmalar ortaya çıkmıştır/başlamıştır.  21 Ağustos 2013 tarihinde yaşanan çatışmalarda kimyasal silahlar kullanılmış olay sonrası Suriye’ye yönelik askeri müdahale olasılığı ciddi bir biçimde tartışılmaya başlanmıştır. Gerek çatışmaların geldiği nokta gerekse askeri operasyonun bir seçenek olarak tartışılmaya başlaması Suriye’den komşu ülkelere sığınmacı hareketliliğinin yeniden ivme kazanmasına yol açmıştır.

 

Suriye’de süregelen çatışmalar sonucu milyonlarca insan ülkelerini terk etmek zorunda kalmış ve Lübnan, Mısır, Irak, Ürdün ve Türkiye’ye sığınmışlardır. Bu ülkeler çatışmaların başlaması ile “açık kapı” politikası uygulamıştır. Uygulanan açık kapı politikası çoğunlukla açık sınır haline dönüşmüş ve sınırları geçerek giriş yapan sığınmacıların kayıtlarını tutmak olanaksız hale gelmiştir. Ancak zaman içinde sığınmacıların sayısının hızla artması karşısında bazı ülkeler sınır geçişlerini zorlaştıran önlemler almaya başlamışlardır. Türkiye Hükümeti de açık kapı politikası gereği sınırlarını sığınmacılara açmıştır. Çatışmaların ülkenin kuzeyine yayılması sınırı geçerek Türkiye’ye sığınan insanların sayısını hızla artırmıştır. Türkiye özellikle son altı aylık süreçte açık kapı politikasını kısmen terk etmiş ve sınırın Suriye tarafında kamp alanları oluşturulması çalışmalarının ortağı olmuştur.

 

Türkiye 1951 tarihli Mültecilerin Statüsünün Belirlenmesine Yönelik Uluslararası Cenevre Sözleşmesi’ne (BMMSS) koyduğu çekince nedeniyle sınırdan geçen kişilere mülteci ya da sığınmacı olarak tanımayıp, “misafir” olarak tanımıştır. Bu politika gereğince “misafirlerin” Türkiye üzerinden başka bir ülkeye geçiş yapmaları engellenmiş olacak, sınırı geçip Türkiye’ye gelenler oluşturulan kamplara yerleştirilecekti.

 

Nisan 2011’den itibaren Türkiye’ye giriş yapmaya başlayan sığınmacılar ilk  olarak, Haziran 2011 tarihinde, “geçici koruma” statüsü ile sınır illeri olan Hatay, Gaziantep, Kilis ve Şanlıurfa’da kurulan kamplara yerleştirilmiş sayının artması sonrasında Kahramanmaraş, Adıyaman, Osmaniye, Adana, Mardin ve Malatya illerinde de oluşturulan çadır veya konteyner kentlere yerleştirilmiştir.  

 

Suriye’den gelen sığınmacılarla ilgili koordinasyondan sorumlu kuruluş olarak Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) belirlenmiştir. AFAD’ın koordinasyonunda; İçişleri, Dışişleri, Sağlık, Milli Eğitim, Tarım ve Köyişleri, Ulaştırma ve Maliye Bakanlıkları, Genelkurmay Başkanlığı, Hatay Valiliği, Diyanet İşleri Başkanlığı, Gümrük Müsteşarlığı ve Kızılay ortak çalışmalar yürütmektedir.[1]

 

Ayrıca 21 Eylül 2012 tarihinde başbakanlık tarafından koordinasyondan sorumlu vali görevlendirilmiştir.[2]

 

3.2. Suriye’den Gelen Sığınmacılarla İlgili Genel Bilgiler

 

Suriye’den Türkiye’ye gelen sığınmacıların sayısı ve demografik özelliklerine ilişkin net veriler bulunmamaktadır. AFAD tarafından  açıklanan son resmi veriler şöyledir:

 

26 Eylül 2013 Tarihi İtibariyle[3]

 

Barınma Merkezlerindeki Suriyeli Sayısı	200.034
Hasta- Yaralı / Refakatçi	462 / 195

 

Bugüne kadar ülkemize gelen Suriyeli Sayısı	381.274
Bugüne kadar ülkesine dönüş yapan Suriyeli Sayısı	181.240

 

 Barınma Merkezlerinde Son Durum

 

İL	BARINMA MERKEZİ VE MEVCUT SURİYELİ	ÇADIR VE KONTEYNER SAYISI	İL MEVCUDU
Hatay	Altınözü 1     :  1.595 Altınözü 2     :  2.669 Yayladağı 1  :  3.217 Yayladağı 2 :   3.529      Apaydın (Konteyner kent)      :   4.779	572 Bölme 1.380 Çadır 1.165 Konteyner	15.789
Gaziantep	İslahiye :   9.392 Karkamış :  7.366 Nizip -1      : 11.196 Nizip – 2 ( Konteyner kent) :5.138	5.248 Çadır 1.000 Konteyner	33.070
Kilis	Öncüpınar (Konteynerkent) : 13.570 Elbeyli Beşiriye (Konteynerkent) : 17.210	5.645 Konteyner	30.780
Şanlıurfa	Ceylanpınar   :   27.229 Akçakale       :    26.364 Harran (Konteynerkent): 13.540	9.817 Çadır 2.000 Konteyner	67.133
Kahramanmaraş	Merkez	2.737 Çadır	14.986
Osmaniye	Cevdetiye	2.012 Çadır	8.515
Adıyaman	Merkez	2.292 Çadır	9.998
Adana	Sarıçam	2.142 Çadır	10.189
Mardin	Midyat	1.300 Çadır	2.366
Malatya	Beydağı (Konteynerkent)	2.083 Konteyner	6.551

 

AFAD tarafından yapılan bilgilendirme açıklamalarının hiçbirinde kamp dışında sığınmacılara ilişkin verilere yer verilmemekte aksine yok sayılmaktalar. Kamplardan ayrılan sığınmacıların tümünün ülkelerine döndüğü varsayılmaktadır. Bu  durum kamp dışındaki sığınmacılara ilişkin herhangi bir kamu politikası olmadığının da bir kanıtıdır ve raporumuz “yok sayılanlar” ismini bu yaklaşımdan almaktadır.

 

3.2.1. Kamplarda Yaşam Koşulları

 

Mülteci ve sığınmacıların güvenliklerinin sağlanması Uluslararası Mülteci Hukuku’nun güvence altına aldığı temel bir haktır. Bu çerçevede  güvenlik koşulları bu kişilerin diğer haklardan yararlanmasına engel olmamalı ve   sığınmacılara tecrit ve izolasyon uygulanmamalıdır..

 

Türkiye tarafından kamplar uluslararası yardım kuruluşları, insan hakları örgütleri, kadın ve çocuk örgütleri, ulusal ve uluslararası basın yayın organlarına hatta milletvekillerine dahi kapatılmış durumdadır.

 

Kampların idaresine yönelik Nisan 2012’de yürürlüğe giren genelge kamuoyundan gizlenmekte, kamplar her türlü sivil bağımsız denetime kapalı tutulmaktadır.[4] Bu durum kamplarda yaşayan kişiler açısından tecrit ve izolasyona yol açmaktadır.

 

Bugüne kadar kamplara ziyaret gerçekleştirmek isteyen Uluslararası Af Örgütü temsilcilerinin, Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Göç İltica ve Nüfus Komitesi temsilcilerinin, Ana Muhalefet Partisi Milletvekillerinin ve Türkiye’den STÖ’lerin ziyaret talepleri kabul edilmemiştir.

 

Oysa hem kampların güvenliğini sağlayacak hem de izolasyona yol açmayacak makul düzenlemeler yapılması olanaklıdır. Üstelik bu düzenlemeleri yapmak hem izolasyon ve tecridi önleyecek hem de  kamplarla ilgili olumsuz  iddiaların araştırılmasını ve gerekli önlemlerin alınmasını sağlar.

 

Kamplarda uygulanan izolasyon politikası nedeniyle kamplardaki koşullar hakkında ayrıntılı verilere ulaşmak olanaklı değildir. Giderek artan sığınmacı sayısı, kampların kapasitelerinin yetersizliği ve yaşam koşulları ile ilgili olumsuz deneyim ve izlenimler kamp dışında yaşamaya başlayan sığınmacıların sayısında artışa neden olmuştur. Örneğin, Şanlıurfa Ceylanpınar kampında kayıtlı bulunan 12.000 “misafir” Suriyeliye kalacak yer ve hizmet sağlayamayan kamp yetkilileri bu kişileri kamplardan çıkartarak çevre mahalle ve ilçelere göndermiştir.[5]

 

Kamplara yönelik şikayetler farklı kurum ve kuruluşların görüşmeleri sırasında bir süre kampta kalıp daha sonra ayrılmış Suriyeli sığınmacılar tarafından dile getirilmiştir.[6] Ayrıca Ocak 2012’de  Meclis İnsan Hakları İnceleme Komisyonu’nun kamplara ilişkin zor yaşam koşulları, kötü muamele ve tecavüz iddialarını yerinde incelemek üzere bir çalışma ziyaretinde bulunmuş ve buna ilişkin bir rapor yayınlamıştır.[7]

 

Kamplara gitmeyi tercih etmeyen sığınmacılar bu durumun belli başlı nedenleri olarak aşağıdaki kaygı ve düşünceleri dile getirmektedir:

 

$1·         Fiziki koşullar ve güvenlik: Kamplar kapasite olarak gelen talebi karşılayamamaktadırlar. Maddi koşullar kamptan kampa değişiklik göstermektedir. Bazı kamplarda maddi olanakların yetersizliği nedeniyle aynı çadır veya konteynerde birden fazla aile barınmak zorunda kalmaktadır. Kamplarda genel olarak yiyecek, su, giyecek, ilk yardım gibi temel ihtiyaçların karşılanmaktadır. Güvenlik bakımından özellikle sınır illerindeki kamplar uluslararası kriterlere uygun değildir.  Kampların Türkiye topraklarında ve sınırdan en az 50 km içerde olması gerekmektedir.

 

$1·         İzolasyon ve hareket özgürlüğünün engellenmesi: Kamplardaki giriş çıkışların özel kontrol altında olması, merkezlerde barınanların dışarıyla ilişkisinin kontrol altında tutulması merkezlerin dezavantajını oluşturmaktadır.

 

$1·         Etnik ve dini kökene dayalı ayrımcılık: Farklı etnik kökene veya dini inanca sahip Suriyeli sığınmacılar ayrımcılığa uğrama riski nedeniyle kamplarda kalmamaktadır. Örneğin Hristiyanlar, Kürtler, Romanlar ve Çerkezler, Aleviler bu gruplar arasındadır.  Örneğin kamplarda  sadece Sünni Müslümanlara yönelik dini hizmetler sunulmaktadır.

 

$1·         Cinsiyete yönelik ayrımcılık ve şiddet: Kamp ortamının kadınlar ve kız çocukları bakımından cinsel istismar, taciz, tecavüz ve şiddete uğrama risklerine açık olması, özellikle yalnız kadınlar ve çocuklarıyla olan sığınmacıları kamplara gitme fikrinden uzaklaştırmaktadır.

 

$1·         Kampların tarafsızlığına dair çekinceler: Birçok aile çocuklarının kamplardaki politik grupların baskısı ve etkisi altına kalması endişesi ve kamp ortamında politik olarak taraf seçmek zorunda bırakılma kaygısı taşımaktadır.  

 

3.2.2. Kamp Dışında Yaşayanlar

 

Türkiye’de yaklaşık 600 bin ila 800 bin arasında Suriyeli sığınmacı bulunduğu ve bunun sadece 200 bininin kamplarda yaşadığı bilinmektedir. En iyimser tahminle 400 bin sığınmacı  özellikle İstanbul, İzmir, Mersin, Ankara gibi büyük kentler ile Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman gibi Kürt illerinde yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadır. Kamp dışındaki sığınmacıların bir kısmı kayıt altına alınmış ancak birçoğu ülkeye pasaportsuz giriş yapmış ya da sınır kapılarında kendilerine herhangi bir işlem yapılmamıştır.

 

Kamplarla ilgili olumsuz izlenimler veya kampların kapasitelerinin dolu olması nedeniyle buralara giremeyen sığınmacılar, kendi sınırlı imkanları ve düzenli olmayan insani yardımlarla yaşamaya çalışmaktadırlar.

 

Sığınmacıların büyük çogunluğu Türkçe konuşamamakta ve  olumsuz durumlar karşısında nereye başvuracağını bilmemektedir. Yaşadıkları il ve ilçelere göre değişiklik gösteren sorunlarla yüzyüze olan sığınmacıların ortak sorunları yeterli barınma, sağlık ve beslenme olanaklarına sahip olmamaları, kültürel uyumsuzluk ve çocukların eğitimlerine devam edememeleri ve sosyal dışlanmaya maruz kalmalarıdır.

 

Kamp dışında yaşanan sığınmacılara yönelik belirli bir sosyal destek mekanizması bulunmamaktadır.

 

4. Mültecilik ve Sığınmacılık

 

4.1. Uluslararası Mevzuat

 

Türkiye, Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi ve Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin New York Protokolüne çekince koyarak taraf olmuştur. Coğrafi temelli olan bu çekinceye göre Türkiye ancak Avrupa’dan gelecek kişilere mültecilik statüsü tanırken, Avrupa dışından gelen kişilere mülteci olma hakkı tanımamaktadır. Avrupa dışından gelen kişilere üçüncü ülkelere yerleştirilmelerine kadar Türkiye’de sığınma hakkı tanımaktadır.

 

Mültecilerin haklarını koruma altına alan sözleşmeler sadece Birleşmiş Milletler Mülteci ve Sığınma Sözleşmesi (BMSS) ve New York Protokolü ile sınırlı değildir. Türkiye’nin taraf olduğu, BM Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ESKHS), Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS), Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (IAOKS), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) ve Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (BMEHS)’de vatandaş olmayan kişilerin haklarının güvence altına alınması bakımından geçerlidir. Konunun kapsamı dahilinde ulusal mevzuatın bulunmaması veya uyumsuzluğu durumunda ise Anayasa’nın 90. Maddesi gereğince sözleşmelerin kanunların üzerinde olma ilkesi geçerlidir.

 

İnsan hakları sözleşmeleri devletleri, ayrımcılık yasağı ilkesine uygun olarak, sözleşmelerin gereklerini egemenlikleri altında bulunan topraklardaki tüm kişilere uygulamakla sorumlu tutmaktadır. Sözleşme metinlerinde mülteci ve sığınmacılar doğrudan zikredilmese dahi sözleşmeler mülteci ve sığınmacılar bakımından da geçerlidir. Bazı sözleşme komitelerinin genel yorumlarında mülteci ve sığınmacıları açıkça zikrederek bu duruma vurgu yapmışlardır.

 

Örneğin Ekonomik Kültürel Sosyal Haklar Komitesi (ESKHK) Eğitim Hakkı’na ilişkin 13 no’lu  genel yorumunda:

 

“Mesleki ve teknik eğitim

 

[…]

 

(e) Sözleşmenin ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkeleri kapsamında, kadınların, genç kızların, okula devam etmeyen gençlerin, işsiz gençlerin, göçmen işçi çocuklarının, mültecilerin, engelli bireylerin ve dezavantajlı diğer grupların MTE’ye dahil olma olasılıklarını geliştirecek programlar içerir.”[8]

 

4.2.Ulusal Mevzuat

 

Uzun bir süredir Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’de beklemekte olan Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısı 11 Nisan 2013 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak[9] onaylanmış ancak kanun olarak henüz uygulamaya konmamıştır. Tasarı halinde iken pek çok STÖ tarafından eksikleri tespit edilen[10] bu kanun, özellikle toplu nüfus hareketleri durumlarında korumaya yönelik yeterli güvence sağlamamaktadır.

 

Mülteci hukuku açısından bakıldığında alana özgü halen geçerliliği bulunan tek ulusal mevzuat 1994 tarihli “Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’tir.[11] Yönetmelik, hem uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülükleri karşılamamakta hem de güncel sorunlara cevap verememektedir. Oysa mülteci haklarının kanunlarla güvence altına alınması sözleşmelerin gereğidir. Bu durum TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu raporunda da ifade edilmektedir:

 

“Yönetmelik, toplu nüfus hareketlerine karşı alınacak önlemler ve sorumlu birimler bakımından güncellikten uzak kalmıştır. Suriye vatandaşlarına tanınan “geçici koruma” statüsü ve bu sığınma hareketinin koordinasyonu ve sorumlu birimleri bakımından mevcut uygulamanın Yönetmelik hükümlerine uymadığı görülmektedir.”[12]

 

Yönetmelik yüksek sayıdaki göç hareketleri, afet durumu gibi acil insani yardım gerektiren koşulların oluşması ve düzenlenmesi için yeterli değildir. Türkiye uzun zamandır mültecilik alanında insan hakları sözleşmelerine uygun ulusal mevzuatı oluşturmak yerine geçici ve duruma özgü genelgeler ile sorunu çözmeye çalışmaktadır.

 

Suriyeli sığınmacılar için de aynı yol izlenmiştir. 30.03.2013 tarihli İçişleri Bakanlığı tarafından yayınlanan, 62 sayılı Suriye’den gelen sığınmacılara “geçici koruma”[13] statüsü tanıyan ve kampların yönetimi ile ilgili düzenlemeyi getiren “Türkiye’ye Toplu Sığınma Amacıyla Gelen Suriye ve Arap Cumhuriyetinde İkamet Eden Vatansız Kişilerin Kabulüne ve Barındırılmasına Dair Yönerge” yayınlanmıştır. Yayınlanan yönerge ilgili STÖ’ler de dahil olmak üzere kamuoyu ile paylaşılmamıştır.[14] Bu yönergeye ulaşmak hala mümkün değildir.[15]

 

AFAD’ın resmi sitesinde yayınlanan tek genelge ise Suriyeli sığınmacılar için Başbakanlık tarafından başlatılan yardım kampanyasına ilişkin, 27 Aralık 2012 tarihinde Resmi Gazete’de “Suriyeli Sığınmacılara Yardım Kampanyası”[16] başlığı ile yayınlanan genelgedir. Genelge yardım toplama ile ilgili hususları kapsamakta ancak yardımların dağıtımı ile ilgili herhangi bir bilgi içermemektedir. 

 

Yardım toplama ve dağıtma konusundaki bu belirsizlik, başta uluslararası örgütler olmak üzere Türkiye’deki pek çok STÖ’nün Suriye’den gelen sığınmacılara yönelik  yürütmek istedikleri faaliyetlerin karşısında engel oluşturmaktadır.

 

4.3. Suriyeli Sığınmacıları Kapsayan Temel Mevzuatlar

 

Türkiye’de “geçici koruma” statüsünde bulunan Suriye’den  sığınmacılar, Anayasanın 90. maddesi gereği Türkiye’nin taraf  bulunduğu temel hak ve özgürlükleri konu alan uluslararası sözleşmelerde  düzenlenen haklardan  yararlanma hakkına sahiptirler.

 

4.3.1. Sığınma Hakkı

 

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin (İHEB) 14. maddesi “1. Herkes zulüm karşısında başka ülkelere sığınma talebinde bulunma sığınma olanağından yaralanmak hakkına sahiptir” ifadesini kullanmaktadır. 14 Aralık 1967’de BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen Devlete Sığınmaya İlişkin Beyanname 14. maddeyi temel alarak 1. ve 3. maddelerinde şu ifadeleri kullanmıştır:

 

Devlete Sığınmaya İlişkin Beyanname I. Madde 1. Bir Devletin, egemenliğini kullanarak, sömürgeciliğe karşı mücadele edenler dahil olmak üzere, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 14. Maddesine giren kişilere tanıdığı sığınmaya, tüm öteki devletlerce saygı gösterilecektir… 3.Madde 1. 1. Maddenin 1. Paragrafında sözü edilen hiç kimse, sınırda reddedilme, ya da sığınma hakkı aradığı ülkeye daha önce girmiş ise sınır dışı edilme ya da zulme uğrayabileceği herhangi bir ülkeye zorla geri gönderilme gibi önlemlere maruz kalmayacaktır.

 

Yine 94/6169 sayılı yönetmelik gereğince görülmektedir ki, Türkiye’ye sığınma talebinde bulunan herkes devletin koruması altındadır:

 

94/6169 sayılı Yönetmelik Madde 10: Türkiye’den iltica talep edenler veya sığınmacılar ülkemizde bulundukları süre içinde devletin himaye ve gözetimi altında bulundurulur.

 

 “Türkiye’ye Toplu Sığınma Amacıyla Gelen Suriye ve Arap Cumhuriyetinde İkamet Eden Vatansız Kişilerin Kabulüne ve Barındırılmasına Dair Yönerge” ye ulaşılamamış olmasına karşın, TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu’nun kamplarla ilgili hazırlamış olduğu raporda yer alan ifadeden anlaşılmaktadır ki  Suriye’den gelen kişilere aşağıda tanımı bulunan çerçevede “geçici koruma” sağlanmaktadır:

 

“Geçici Koruma: Ülkelerine dönemeyen üçüncü ülke kişilerinden kaynaklanan kitlesel bir akının meydana gelmesi ya da derhal meydana gelebilecek olması durumunda, özellikle söz konusu kişilerin ya da koruma gerektiren diğer kişilerin yararına olarak, bu kişilere acil ve geçici koruma sağlamak amacıyla sağlanan istisnai özellikteki prosedürdür.”[17]

 

Ancak tanımda yer alan “istisnai özellikteki prosedürün kapsamı ve sınırları net değildir. Sınırların belirsizliği, koruma altına alınması gereken kişi veya grupları daha belirsiz bir pozisyona çekmekte ve temel hak ve özgürlüklerine erişimlerinde mağduriyete sebep olmaktadır. Aşağıda saymaya çalışacağımız pek çok hakkın kullanımı bu belirsiz çerçevede ihlal edilmektedir.

 

4.3.2. Sağlık Hakkı

 

Ulaşılabilir en yüksek düzeyde sağlık hizmeti alma hakkı,  herkes bakımından İHEB ve  ESKHS, ayrıca çocuklar bakımından ÇHS,  engelliler bakımından BMEHS ve kadınlara yönelik ayrımcılığın önlenmesi bakımından CEDAW’da güvence altına alınmıştır.

 

Sağlık hakkı Anayasa’da “…Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler….”  şeklinde yer almaktadır.

 

Ancak 94/6169 sayılı yönetmelik bu konuda uluslararası sözleşme hükümlerini karşılamaktan uzaktır.

 

94/6169 sayılı Yönetmelik Madde 19: Mülteci ve sığınmacılar için sağlık fişi tanzim edilir ve bunların periyodik sağlık muayeneleri yapılır. Bulaşıcı hastalık tespit edildiğinde, ilgili valilikçe derhal tedbir alınır ve durum ilgili makamlara bildirilir.        Ağır bir hastalığa yakalanan veya durumları özel bir tedaviyi, tıbbi müdahaleyi veya hastaneye yatırılmalarını gerektiren yabancıların muayene ve tedavileri ile koruyucu aşıların yapılması devlete ait hastanelerde yapılır ve tedavi ücretleri genel hükümler çerçevesinde karşılanır. Organ nakli, protez, ortez, hemodiyaliz veya uzun süreli tedaviyi gerektiren kronik hastalıkların tedavisine ait ücret ve bedeller ise ilgili kişilerin kendileri tarafından karşılanır.

 

Sağlık hizmetlerinin sosyal güvenlik sistemi içerisinde sunulduğu durumlarda mülteci ve sığınmacıların sosyal güvenlik haklarının da kanunla düzenlenmesi gereklidir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun 60. maddesinin c bendi sığınmacı ve vatansızları genel sağlık sigortası kapsamına almıştır. Fakat mülteci ve sığınma alanında Türkiye mevzuatının uluslararası sözleşmelerle uyumsuzluğu nedeniyle sığınmacı ve mülteciler ancak aylık sağlık prim ödemeleri yaparak sağlık hizmetlerinden faydalanabilmektedir.

 

Yukarıda bahsi geçen kanun ve genelgelerin durumu karşılamaması nedeniyle AFAD 18.01.2013 tarihinde yayınladığı 374 sayılı 2013/1 no’lu “Suriyeli Misafirlerin Sağlık Hizmetleri Hakkında” genelgeyi kampların bulunduğu illeri kapsayacak şekilde uygulamaya koymuş, Ekim 2013 tarihine kadar diğer iller genelgenin kapsamı dışında bırakılmıştır.

 

374/2013-1 Sayılı Genelge … 2- Sınırdan giriş yaptıktan sonra, herhangi bir kamp tarafından kayıt altına alınmamış, konaklamasını kendi imkanları ile sağlayan hastaların bir sağlık merkezine müracaatı durumunda; sağlık merkezince kayıt işlemi yapılırken, eş zamanlı olarak AFAD talimatı ile o ilin Valiliğince görevlendirilen personel ve belirlenen bir telefon numarası üzerinden kayıt altına alınarak sağlık hizmetinin sağlanması. Tedavi giderlerinin o ilin Valiliğine faturalandırılması… 6- İlaç, protez diş, gözlük, işitme cihazı gibi malzemelerin Sağlık Uygulama Tebliğ’inde (SUT) belirtilen usul ve esaslara göre temin edilmesi

 

Genelge yeterince  yaygınlaştırılmamış bu durum başta kamu personeli gibi uygulayıcılar ve ilgili STÖ olmak üzere ancak özel çabalarla  genelgeye ulaşabilmiştir. Bahsi geçen genelgenin özellikle İstanbul, İzmir, Mersin gibi Suriyeli sığınmacıların yoğun şekilde yaşadığı illerde yayınlandığı 2013’ün Ocak ayından itibaren uygulanmaya konulmaması önemli sağlık sorunlarının oluşmasına neden olmuştur.

 

28 görüşmecinin temsil ettiği 235 kişiden 16’sında süreğen hastalık mevcuttur.

 

Görüşmeler esnasında sağlık güvencesi veya kimliği olmadığı için hastanelerden veya sağlık kurumlarından geri gönderilme veya tedavi masraflarını ödeyemeyecekleri için tedavi olmaktan vazgeçme vakalarına rastlanmıştır. Sağlık hizmeti sunan kurumlar ise borçlandırma yöntemi ile hastayı tedavi etmiş ya da verdiği hizmetin ücretini talep etmiştir.

 

Düzenli ilaç kullanması gereken hastalar ilaçlarını ya kendileri temin etmeye çalışmakta ya da bu ilaçları kullanmaktan vazgeçmektedirler. Ailelerin aylık gelirleri sağlık masraflarının ödenmesinde yetersiz kalmakta, sağlık yardımı almak için başvuru yapılan kurumlar bu talepleri olumsuz değerlendirmektedirler.

 

Savaş sonrası travma, kendini güvensiz hissetme gibi psikolojik rahatsızlıklar ise  görüşmeciler tarafından hastalık olarak tanımlanmamış ancak karşılıklı sohbet esnasında dile sıkça dile getirilmiştir.

 

Diğer kamu kurumlarında olduğu gibi dil problemi sağlık alanında yaşanan en önemli sorunlardan biridir. Sığınmacıların yeteri kadar Türkçe bilmiyor olması ve ilgili kurumlarda Arapça veya Kürtçe bilen personelin bulunmaması bu sorunu süreğen kılmaktadır.

 

 

4.3.3 Eğitim Hakkı

 

Çocuk Hakları Sözleşmesi açısından, eğitim alma temel bir haktır ve devletlerin tüm çocuklara ücretsiz zorunlu temel eğitim verme yükümlülüğü vardır. (Madde 28, 29) Eğitim ayrıca, yerinden olmuş çocuklar için etkili ve önemli bir koruma yöntemi olarak tanımlanmıştır. Örneğin okuldaki yerinden olmuş çocuklar silah altına alınma, istismar ve sömürüye karşı daha korunmalı olabilirler. Spor gibi eğitim ve eğlence etkinlikleri, çocuğun çatışma ve yerinden olmanın sebep olduğu travmadan kurtulmasına yardımcı olabilmektedir.

 

Anayasa’nın 42. maddesi uyarınca kimse eğitim ve öğretim hakkından mahrum bırakılamaz. Ancak yukarıda adı geçen yönetmeliğin 27. maddesi, sığınmacı ve misafir statüsünde Türkiye’de bulunan kişilerin öğrenim imkanlarını hükme bağlı tutmaktadır.

 

94/6169 sayılı Yönetmelik Madde 27: Mülteci ve sığınmacıların ülkemizde kalacakları süre ile sınırlı olarak öğrenim görmeleri ve çalışmaları genel hükümlere tabidir.

 

Üniversitelerle ilgili olarak iseYüksek Öğretim Kurulu (YÖK) tarafından 3 Eylül 2013 tarihinde YÖK Genel Kurulu’nda alınan kararla, Suriye sınırındaki illerde bulunan 7 üniversitenin, Suriyeli mültecileri “özel öğrenci” statüsünde kayıt etmelerine olanak tanınmıştır. Genelgeye göre, sadece 2012-13 yılına mahsus olmak şartıyla mülteciler hiçbir belge göstermeden, yalnızca “beyanla” üniversitelere “özel öğrenci” statüsü ile kayıt olabilecektir.                      

 

Ancak zorunlu eğitim yaşında olan çocukların hiç biri eğitimlerine devam edememektedir. Yeni eğitim döneminin başlangıç tarihi olan Eylül ayının geçmesine rağmen Suriye’den gelen ve zorunlu eğitim yaşında olan çocuklar için herhangi bir düzenleme yapılmamış olması hem Türkiye’nin taraf olduğu sözleşmelere aykırı hem de çocukların eğitim haklarına erişimlerine yönelik gerçek bir ihlal oluşturmaktadır.

 

İzmir’de yaşamını sürdüren, Suriyeli Mültecilerle Dayanışma Derneği Başkanı Salih Muhammed Ali üç okulun günün belli saatlerinde Suriyeli öğrencilere tahsisi için İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne talepte bulunmuş, ancak talebi ret edilmiştir. Kitaplarını ve öğretmenlerini kendileri karşılayabileceklerini, sadece derslik için mekan talep ettiklerini belirten Salih Muhammed, çocukların ne olacağını soran ailelere yanıt veremediklerinden bahsetmektedir.

 

Konuyla ilgili açıklama yapan ve eğitimin bir vatandaşlık hukuku boyutu olduğunu iddia eden İzmir Valisi Mustafa Toprak;

 

 “…Onlar için okul yapılacak’ dediğiniz zaman farklı bir noktaya geliyorsunuz, çünkü böyle bir altyapı yok. Şu anda zaten ihtiyaca yetmediği için bin 600 derslik yapıyoruz. ‘Bir binaya 5 öğretmen verelim, o çocukları dolduralım’. Böyle bir şeyi ilk planda yapabilmek kolay değil. İnsani boyutun gerektirdiği noktalarda mümkün olduğu kadar katkılar sağlanıyor. Ama çekim merkezi burası değil sınır hattı. Çadır kentlerde eğitim imkanları var. Burada pasaport yok, kayıt yok, ‘Ben geldim’ diyor, nereden geldiği belli değil. Bu durumda onlar için bir yer açmak sıkıntılı bir durum.” (AA, 21.09.2013)

 

Bir çok bürokratın, Suriyeli sığınmacılar başta olmak üzere sığınmacı, mülteci ve göçmenlere yönelik takındıkları bu ayrımcı tavrın benzerliği, devletin sağladığı korumanın genelge çıkartarak değil bu genelgeleri uygulayacak tüm devlet kurumlarını uygulamanın esasları konusunda da bilgilendirmesi gerekmektedir. Devletin ilgili kurumları aynı zamanda kamuoyunu durumdan haberdar etmekle de yükümlü dür.

 

Yukarıdaki haberle ilişkili olarak, Suriyeli Sığınmacılara yönelik farklı içeriğe sahip olan okulların açılması haberleri ise bu konudaki çelişkiyi gözler önüne sermektedir; Reyhanlı Merkezde Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) bayraklı bir okulun eğitim vermesi gündeme gelmiş, Hatay milletvekili Mevlüt Dudu, konuyu meclise taşımıştır. Daha sonra konuyla ilgili olarak Hatay Valiliği tarafından yazılı açıklama yapılmış

 

“…Okul olduğu belirtilen yerin, ülkemize yasal yollardan pasaportla gelerek, oturma izni bulunan Suriyelilere ve çocuklarına danışmanlık hizmeti yapan bir yer olduğu, bu yerde Suriye’deki savaştan kaçarak, ülkemize sığınan Suriyeli çocuklara rehabilitasyon hizmeti verildiği ve danışmanlık merkezi statüsünde bulunduğu…” belirtilmiştir.

 

İstanbul’da yapılan görüşmeler  sırasında Zetyinburnu’nda Suriyeli Araplar için Arapça eğitim yapan bir okulun açıldığı bilgisine ulaşılmış ancak haber teyit edilmemiştir.

 

Yukarıda bahsi geçen bu durum, iller arasında var olan uygulama farklılıklarını ortaya çıkardığı gibi konuyla ilgili herhangi bir düzenlemenin yapılmamış olmasının yarattığı ayrımcı uygulamanın en belirgin örneğini oluşturmaktadır.

 

Yapılan görüşmelerden eğitim hakkının kullanımına yönelik gözlemler ve aktarımlar: İstanbul’da görüşme yapılan toplam hane sayısı; 36 olup, bu hanedeki çocuk sayısı ise 110’dur. Bunların yaklaşık 80 tanesi okula devam etmesi zorunlu yaşta olan çocuklardır. Görüşmeler sırasında tespit edilmiştir ki çocukların hiç biri okula devam etmemekte, bu çocukların büyük bölümü ise çalışmaktadır. Yapılan görüşmelerdeki ortak algı, çocuklarının Türkçe bilmedikleri için okullara alınmayacağı yönündedir. Bir çoğu Kürtçe veya Arapça okullar olsa çocuklarını bu okullara gönderebileceklerini düşünseler de bu konuda herhangi bir girişimde bulunmamışlardır. Okullara ve karakola konuyla ilgili yapılan bir kaç başvuru ise her seferinde olumsuz karşılanmıştır. 13 kişilik üç aileden oluşan aile (Kanarya): Hanedeki çocuk sayısı 5, “Bu sene okula başlaması gereken iki tane çocuk var. “Suriye’den bir sürü çocuk var. Biz istiyoruz ki Arapça eğitim veren okullar açılsın. Çocuklar okuldan geri kalmasın. Benim en çok üzüldüğüm şey bu. Çocuğumun bu sene okula başlaması lazım.” (Görüşme No:6/4, Görüşme tarihi:15.09.2013, Görüşme yapılan kişi: Kadın, Yaşı: 32) Beş kişilik aile (Kumkapı): Hanede beş kişi yaşıyor, bunlardan biri evin 15 yaşındaki kızı. Kız okula devam etmiyor. Mahalleden 50-60 yaşında erkekler kendisini  istemeye gelmişler ve karşılığında altın, ev gibi vaatlerde bulunmuşlar. Gelenlerden birisi de mahallede emlakçılık yapan bir esnafı. Kız evden dışarı çıkmıyor. (Görüşme No:1/5, Görüşme Tarihi: 14.09.2013, Görüşme yapılan kişi: Kadın, Yaş: 56) Yedi kişilik aile (Bayrampaşa): Üçü çocuk ve dört yetişkinden oluşan yedi kişilik bu hanede çocukların hiç biri okula gitmiyor. Okula gitme yaşında olan tek çocuk ise hanede çalışan tek kişi. Tekstil atölyesinde çalışan çocuğun aylık geliri 500 YTL. Ödedikleri kira bedeli ise 350 TL.(Görüşme No:3/5, Görüşme Tarihi: 15.09.2013, Görüşme yapılan kişi: Erkek, Yaş: 40)

 

 

 

Çocuklara İlişkin Diğer Düzenlemeler

 

Çocukluk dönemindeki insanlar açısından;  yetki alanı içinde bulunulan ülke açısından ÇHS ve diğer tüm yürürlükteki uluslararası sözleşme hükümleri uygulama yeri bulur. Temel insani hizmetler yanında, ailesi ile birlikte kalma, eğitim hakkı, şiddet ve istismardan korunma hakkı başta olmak üzere tüm haklardan yararlanır. ÇHS çocukların sağlık, barınma ve eğitim gibi temel insan haklarını teyit etmektedir. Aile birliğine ve ailelerin tekrar bir araya gelmelerine verilen öneme özel vurgu yapılmaktadır. (Madde 8, 10, 20)

 

ÇHS hükümleri belirli bir ülkenin yetki alanı içindeki bütün çocukları korumaktadır. 1995 yılında yürürlüğe giren Sözleşme ile Türkiye sınırları içindeki 18 yaşının altındaki tüm çocuklar devletin koruması altındadır ve sözleşme hükümleri uygulanacaktır.

 

Yine Anayasa’nın “Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları” başlıklı 41/III. ve IV. hükümlerine göre:

 

(Ek fıkra: 12/9/2010-5982/4 md.) Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. (Ek fıkra: 12/9/2010-5982/4 md.) Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır.

 

 

 

Bu hükümlere göre ülke içindeki her çocuk korunma ve bakımdan yararlanma hakkına sahiptir, devlette her türlü istismara ve şiddete karşı koruyucu tedbirleri alma ödevini üstlenmiştir. Dolayısıyla ülke sınırları içindeki her çocuk, ana ve babası, bakım ve yetişmesinden sorumlu olan her yetişkin de bunu talep etme hakkına sahiptir.

 

Suriyeli çocukların hukuki durumlarına bakılmaksızın, sadece çocuk olmak itibari ile korunma, bakım ve her tür şiddetten korunma hakkına sahiptirler. Bu ödevin yerine getirilmesinde; yerel düzeyde muhtarlıklar, belediyeler, kaymakamlık ve valilik, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı il müdürlükleri; İl Sağlık Müdürlüğü, İl Milli Eğitim Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlükleri sorumludur.

 

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı‘nın konuyla ilgili görev ve sorumlulukları aşağıdaki kanun maddelerinde şu şekilde tanımlanmıştır;

 

Sosyal hizmetler ve yardımlar alanındaki uluslararası gelişmeleri ve faaliyetleri izlemek, bunlara katkı vermek ve yürütülecek çalışmalarda yararlanmak üzere değerlendirmek, bu alanda taraf olduğumuz uluslararası sözleşme ve anlaşmaların ulusal düzeyde uygulanmasını sağlamak ( m.2 bent j) Çocukların her türlü ihmal ve istismardan korunarak sağlıklı gelişimini temin etmek üzere; ulusal politika ve stratejilerin belirlenmesini koordine etmek, çocuklara yönelik sosyal hizmet ve yardım faaliyetlerini yürütmek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak (m.2 bent c)

 

4.3.4. Barınma Hakkı

 

Uluslararası sözleşmelerde barınma hakkına ilişkin en kapsamlı düzenleme ESKHS’nin 11. maddesinde yapılmıştır. Maddenin 1. paragrafındaki düzenlemeye göre “… Taraf Devletler herkesin, yeterli beslenme, giyim ve konut da dahil olmak üzere, kendisi ve ailesi için yeterli bir yaşam düzeyine sahip olma ve yaşam koşullarını sürekli geliştirme hakkına sahip olduğunu kabul ederler.” ESKHK, 4 No’lu Genel Yorum’ da ise yeterli konut hakkının sözleşmedeki diğer hakların kullanımı açısından temel bir öneme sahip olduğunu belirtmektedir. Komite, konut hakkı açısından yeterliliğe dikkat çekmekte, kast edilenin “kişinin sadece maddi anlamda bir konuta sahip olması değil; aynı zamanda güvenli bir yerde, barış içinde ve onurlu bir şekilde yasayabilmesi...” olduğu da ayrıca ifade edilmektedir.

 

Barınma hakkı Anayasa’nın 57. maddesinde “Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler.” şeklinde yer almaktadır.

 

Türkiye’de sığınmacı ve mülteciler kalacakları konutları kendi imkânlarıyla temin etmek zorundadırlar. Çoğu, maddi imkânsızlıkları nedeniyle kötü şartlar altındaki yapılarda yetersiz koşullarda yaşamak zorundadır.

 

 

8 kişilik aile (Küçükpazar): Altısı çocuk sekiz kişiden oluşan aile görüşme tarihinden iki gün önce İstanbul’a gelmişler ve parkta yaşıyorlar. (Görüşme No:1/4, Görüşme Tarihi: 14.09.2013, Görüşme yapılan kişi: erkek, Yaş: 46) 20 kişilik bir hane (Eminönü):16’sı çocuk 4’ü yetişkin 20 kişilik bir hane. Hanede iki aile birlikte yaşıyor. Evin iki odası var ancak hiç bir mobilyaya sahip değiller. Maddi imkansızlıklar nedeniyle aynı evi paylaşmak zorunda kalıyorlar. Dil bilmedikleri için kendilerini ancak evden çıkmadıkları zaman güvende hissediyorlar, aynı nedenden ötürü çocukları da dışarı çıkartmıyorlar. (Görüşme No:1/3, Görüşme Tarihi: 14.09.2013, Görüşme Yapılan kişi: Erkek, Yaş:48).

 

 

 

 

 

4.3.5 Çalışma Hakkı

 

Çalışma hakkına ilişkin en kapsamlı düzenleme ESKHS’de mevcuttur. CEDAW’da çalışma hakkı bakımından kadınların, BMEHS  engellilerin istihdama katılımda ayrımcılığa uğramalarını, ÇHS ise çocukların çalıştırılmasını önleyici hükümler mevcuttur.

 

Anayasa’nın “Çalışma Hakkı ve Ödevi” başlığı taşıyan 49. maddesi çalışmayı herkesin sahip olduğu bir hak ve ödev olarak tanımlamaktadır. Madde devleti “… çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri…” almakla yükümlü kılar.

 

Uluslararası sözleşmelerle tüm bireylere tanınan ekonomik ve sosyal haklar mülteci ve sığınmacılar için de tanınmaktadır. Bu durumda her yetişkin mültecinin çalışma hakkına sahip olması gerekmektedir ve BM sözleşmelerinde ön görülen standartlara göre bu hak, asgari ölçüde o ülkede yasal olarak ikamet eden diğer yabancılara sağlanan haklara denk olmalıdır. Türkiye’de mülteci ve sığınmacıların çalışma izinleri 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun’a tabidir.

 

Suriye’den gelen sığınmacıların çalışma izniyle ilgili gerekli düzenlemelerin yapıldığı ise Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı, Fatma Şahin tarafından, 31 Ocak 2013 tarihinde yaptığı basın açıklamasında şu şekilde ifade edilmiştir:

 

“Çalışma Bakanlığımız da çalışma izniyle ilgili çalışmayı tamamlamak üzere. Çünkü gelen kardeşlerimiz doğal olarak kampın dışında olanlar gelmek, çalışmak ve hayatlarını burada idame ettirmek için de ekonomik olarak da sistemin içerisinde olmak istiyorlar. İşverenlerimiz de gelen arkadaşı veriminden çalışmasından çok memnunlar. Bu yüzden biz çalışma iznini de hızlı bir şekilde tamamlayarak burada organize sanayinin içerisinde çalışmalarını, yasal mevzuat altyapısını da oluşturuyoruz. İçişleri Bakanlığı boyutuyla sorun çözüldü. Çalışma Bakanlığı boyutuyla da bu hafta içinde tamamlanacak.”[19]

 

Çalışma izinleri ile ilgili bahsi geçen düzenleme konusunda sığınmacılara bilgilendirme yapılmamakta sığınmacılar  işverenlerin vicdanlarına ve kayıt dışı çalışma koşularına mahkum edilmektedir.

 

Sığınmacıların çalışma şartları göz önünde bulundurulduğunda, hazırladığımız ilk rapordan bu yana, herhangi bir gelişme kaydedilmemiş. Kötü koşullarda, güvencesiz ve düşük fiyatlara çalıştırılan işçiler zaman zaman paralarını alamamaktan şikayetçilerdir. Pek çoğu, özellikle çocuklar, sokakta para toplamaya çalışmaya ya da mendil, su vb. şeyler satmaktadırlar.

 

Yapılan görüşmelerden çalışma hakkının kullanımına yönelik gözlemler ve aktarımlar: 20 kişilik aile (Eminönü): Görüşme yapılan hanede 16’sı çocuk 4 yetişkin 20 kişi bulunuyor. 12 ve 16 yaşlarında iki çocuk tekstilde çalışıyor,  görüşme yapılan kişinin kendisi ise seyyar sebze satıcılığı yapıyor. Arada evdeki kız çocukları parça başı 10 metresi 6 TL’ye boncuk dizme işleri yapıyorlar. Çocuklardan birisi ise engelli ve bakıma muhtaç. Eve giren ortalama aylık gelir belli değil. Çocuklar yeni işe girmişler ancak maaşlarını henüz öğrenememişler. Ev sahibi ortak olan su ve elektrik için her ay kendisi bir rakam ödemelerini istiyor. Evin kirası ise 650 TL. (Görüşme No:1/3, Görüşme Tarihi: 14.09.2013, Görüşme Yapılan kişi: Erkek, Yaş:48).

 

 

 

4.3.6. Kamu Hizmetlerine Erişim

 

Araştırma bulguları  kamp dışında yaşayan sığınmacıların  kamusal hizmetlere erişimlerinin bulunmadığını ortaya koymaktadır. Sığınmacıları hakları konusunda bilgilendiren ve yönlendiren hiç bir mekanizma bulunmadığı gibi, hizmeti veren kurum ve kuruluşlarında kendi aralarında herhangi bir koordinasyonu bulunmamaktadır.  Kendilerine başvuruda bulunan sığınmacıların, yaşam, sağlık, güvenlik, eğitim gibi temel sorunlarının çözümüne ve bu kişilerin korunmasına dair uygulamalardan haberdar değildirler. Bir çok kamu personelinin ortak eğilimi, çalıştıkları kurumu ve alanı sığınmacılar açısından “cazip hale” getirmemek için gerekli yardımları sınırlı tutmak yönündedir.

 

Sığınmacıların Türkçe bilmemeleri ve kamu kurumlarının çok dilli hizmet sunma anlayışında olmamaları daha baştan kamu hizmetlerine erişimi zorlaştıran bir durumdur.

 

Belediye kanununa göre mahalle muhtarlarının görev ve sorumlulukları ise aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

 

Muhtar, mahalle sakinlerinin gönüllü katılımıyla ortak ihtiyaçları belirlemek, mahallenin yaşam kalitesini geliştirmek, belediye ve diğer kamu kurum ve kuruluşlarıyla ilişkilerini yürütmek, mahalle ile ilgili konularda görüş bildirmek, diğer kurumlarla iş birliği yapmak ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla yükümlüdür. Belediye, mahallenin ve muhtarlığın ihtiyaçlarının karşılanması ve sorunlarının çözümü için bütçe imkanları ölçüsünde gerekli yardım ve desteği sağlar; kararlarında mahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulundurur ve hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına uygun biçimde yürütülmesini sağlamaya çalışır.(m. 9 / III-IV) Belediye, kanunlarla münhasıran başka bir kamu kurum ve kuruluşuna verilmeyen mahallî müşterek nitelikteki her türlü görev ve hizmeti yapar veya yaptırır, gerekli kararları alır, uygular ve denetler (m. 14/I)

 

Kurumlar arası koordinasyonun sağlanmasında devletin rolü büyüktür. Özellikle Suriye’den gelen sığınmacılara yönelik gerçekleştirilen pek çok girişim ve hazırlanan genelge ilgili paydaşlarla müzakere edilmeden ve  katılımına açılmadan gerçekleştirilmiştir.

 

Dil sorunu, diğer bütün konularda olduğu gibi  kamusal hizmetlere erişimin önünde ciddi bir engel oluşturmaktadır.  Gerekli olduğunda dil sorununu komşularından Kürtçe bilen kişilerle çözmeye çalışmaktadırlar. Ancak bu durum sığınmacıların özel hayatlarının gizliliğinin ortadan kalkmasına sebebiyet vermektedir

 

Yapılan görüşmelerden kamu hizmetlerine erişime yönelik gözlemler ve aktarımlar: Yapılan görüşmelerin tamamına yakınında kamu hizmetlerden yaralanma oranı son derece düşüktür. Çeşitli nedenlerle başvurulan kurum ve kuruluşlara ya maddi nedenlerden dolayı ya da görevlilerin kendilerine yeteri kadar yardımcı olmaması nedeniyle bir daha gidilmediği tespit edilmiştir. Altı kişilik aile (Esenyurt): Dört çocuk ve iki yetişkinden oluşan aile görüşme yapıldığı tarihten beş ay önce İstanbul’a gelmişler. Çocukların ikisi okul çağında ancak okula gidemiyorlar. Pasaportları da olmadığı için kimlik ve oturum işlemleri için karakola giden aile “kimlik falan yok buradan, gidin” denilerek karakoldan kovulduk. (Erkek, Yaş: 46) Beş kişilik aile (Küçükpazar) İki çocuk üç yetişkinden oluşan aile görüşme yapılmadan beş ay önce İstanbul’a gelmişler. Sorun olduğunda polisi aradıklarını ancak polisin gelmeyerek kendilerini sorunla baş başa bıraktıklarını ifade etmişlerdir. Meydana gelen bir bıçaklama olayında polis gelmemiş ve yaralı kişiyi aralarında para toplayarak hastaneye götürmek zorunda kalmışlar. Çevrede yaşanan bu tür sorunlardan dolayı  20-25 aile ya Suriye ya da başka bir ülkeye geçiş yaptığı iddia edilmektedir. (Erkek, Yaş: 46)

 

6.Tespitler ve Öneriler

 

6.1.Tespitler

 

Görüşme yapılan grup Suriye’den gelen Kürt kökenli ve Türkmen Alevilerdir. Medya taraması sonuçları bu gruplar dışında Çerkes, Roman ve Hristiyan topluluklarının kamplarda kalmak konusunda çekinceleri olduğunu göstermektedir.

 

Görüşme yapılan grubun İstanbul’a geliş tarihleri en eski olanın  1,5 yıl, en yeni olan 3 hafta öncesine dayanmaktadır. Ailelerin çoğunluğunun İstanbul’da gelme tarihleri ise 0-3 ay arasında değişmektedir.

 

Görüşme yapılan kişiler ve ailelerin büyük çoğunluğu Türkçe bilmemektedir. Dil problemi sığınmacıların gerek kamu hizmetlerine erişimi gerekse sosyal ilişkilerini düzenlemeleri açısından en önemli problemdir.

 

Grubun %75’i kadın ve çocuklardan oluşmaktadır. Bu durum UNCHR tarafından yapılan; “güvenlik hakkı, fiziksel ve zihinsel sağlık olanaklarından yararlanma, işkence ve zulüm görmeme, aşağılayıcı muameleye maruz kalmama gibi şiddet karşısında korunma sağlayan haklara yönelik olarak yabancı kadınların yabancı erkeklere göre daha dezavantajlı durumda olduklarını belirtmektedir.”[20]

 

Bu rapor kapsamında görüşme yapılan ailelerden sadece biri kısa süreli olarak kampta bulunmuştur. Diğer 35 aile adına görüşme yapılan bütün sığınmacılar farklı gerekçelere dayandırarak kamplarda yaşamak istemediklerini belirtmişlerdir.

 

Türkiye sınırından girişte kendilerine herhangi bir konuda bilgilendirme ve yönlendirme yapılmamıştır. Görüşmeciler pasaport ve kimliklerine dahi bakılmadığını ifade etmişlerdir. 

 

Aileleri adına görüşme yapılan bütün sığınmacılar farklı gerekçelere dayandırarak kamplarda yaşamak istemediklerini belirtmişlerdir. Bu gerekçeler arasında  kampların koşulları, Güvensiz ortam,  Etnik ve dini inanca dayalı nedenler, iş bulmak ve çalışmak zorunda olmak sıralanmıştır. 

 

Bütün ailelerin barınma koşulları gerek sağlık gerekse de fiziksel açıdan son derece kötüdür. Çoğunlukla tek odada çok sayıda kişi yaşamaktadırlar. Barındıkları konutlar nemli, yeterli havalandırma, aydınlatma ve ısıtma olanakları bulunmayan yerlerdir. Kötü koşullarına rağmen barındıkları yerlere yüksek kiralar ödemek zorunda kalmaktadırlar.

 

Barınma koşulları salgın hastalıkların yayılmasına davetiye çıkarmaktadır.Gündelik yaşamın bütün zorluğu kadınların sorumluluğundadır. Oldukça kalabalık olan aileler, olumsuz koşullarda ve genellikle 1 yada 2 odalı olan evlerde yaşamaktadırlar. Evlerin kalabalık olması ve çoklu kullanımlardan kaynaklı olarak kadınlar sürekli temizlik ve yemek yapmakla uğraşmaktadırlar. Kadınların genel olarak hiç bir mahremiyetleri ve özel yaşamları bulunmadığı gözlenmiştir. Kadınların yorgunlukları hemen göze çarpmaktadır, kendi öz bakımlarını dahi arka plana atmış durumdadırlar.

 

Sığınmacılar arasında erkeklerin dışında genç kadınlar ve kız çocukları güvenlik nedeniyle sokağa çıkmamaktadırlar. Sokakta kötü muamele ile karşılaşıyor musunuz? sorusuna “Dil bilmediğimiz için anlamıyoruz” yanıtını vermişlerdir. 

 

Kadınlar genel olarak kadın sağlığı, hijyen ve aile planlaması konusunda desteksiz durumdadırlar.

 

Hamile kadınların sağlık hizmetlerine erişimi yok denecek kadar azdır ve doğum zamanı gelmiş olan kadınlar mecburen evlerde doğum yapmak zorunda kalmaktadırlar.

 

Görüşmeciler kadına yönelik şiddet konusundaki sorulara “hayır” yanıtını vermişlerdir.  Ancak sığınmacılarla yapılan görüşmeler genel olarak diğer aile bireyleri ile birlikte yapılmak zorunda kalındığı için bu soruya verilen cevapların gerçek durumu yansıtmıyor olabileceği ve bu  konu ayrıca araştırılmalıdır.

 

Sığınmacılar ve özellikle çocuklar barınma koşulları, yeterli beslenememeleri ve önleyici sağlık hizmetlerinden yararlanamamaları nedeniyle sık hastalanmaktadırlar.

 

Sığınmacılar sağlık hizmetinden kendi olanakları ile yararlanmaya çalışmaktadır. Sığınmacı kişiler arasında 16 kişinin sürekli sağlık hizmeti almalarını gerektiren hastalıkları bulunmaktadır.

 

Çocuklar herhangi bir eğitim hizmeti ve yaşadıkları travmayı rehabilite edecek psiko-sosyal destek hizmeti  alamamaktadır.

 

Sığınmacılar başta çocuklar olmak üzere yeterli beslenme olanaklarından yoksundur.

 

16 çocuk ailelerinin ihtiyaçlarını karşılamak üzere kötü koşularda güvencesiz olarak çalışmaktadır. Sokaklarda para toplayan çocuklar bulunmaktadır. Bu çocuklar sokaklarda her türlü istismar riski altında korumasızdır.

 

Gündelik işlerde kayıt dışı olarak çalışmak zorunda kalan sığınmacılara çok düşük ücretler  ödenmektedir. Bazı durumlarda ücretlerini alamamakta ve bu durumda nereye başvurabileceklerini bilmemektedirler. Kayıt dışı çalıştırılan sığınmacılar ağır bir emek sömürüsü altındadır.

 

Kamplarda yaşayan “misafir” Suriyelilere sağlanan sağlık, yiyecek, eğitim, barınma olanaklarından, kamp dışında yaşayan sığınmacılar yararlanamamaktadır. Bu durum aynı gerekçelerle Türkiye’ye gelmiş olan Suriyeliler arasında ayrımcılık oluşturmaktadır.

 

Sosyal Dışlanma ve Ayrımcılık

 

Eminönü ve Gaziosmanpaşa’da görüşmeciler sosyal dışlanma ve ayrımcılıkla karşılaştıklarını ifade etmişlerdir.

 

“Bizi burada pek sevmezler, bazen gelip camdan içeri bir şeyler atarlar, niye geldiniz buraya derler.” (Eminönü, Kadın 56 yaşında) “İstanbul’a gelmeden önce Kayseri’ye gitmişler. Adam Kayseri’de iş bulmuş ama çok fazla ayrımcılık yaşadığı için kayseri de kalmak istememişler”  (Eminönü, Erkek 30 yaşında) “Alt katlarında Türk’ler yaşar, çocukların seslerinden rahatsız olur. Alt kattaki bazen sorun çıkarır. Şuan çalışan 2 oğlu önce başka işe girmiş, iş yerinde kötü davranmışlar, işten çıkarılmışlar, paralarını da alamamışlar” (Eminönü, Erkek 48 Yaşında) “Komşular tarafından bazen baskı görüyoruz, bazen çocuklarımıza bağırıyorlar, kavga edebiliyorlar komşularımızla ilişkilerimiz çok iyi değil, çocuklarımızı azarlıyorlar, geçen gün çocuğumu dövdüler. Biz de dikkat ediyoruz her şeye.” Gaziosmanpaşa, Erkek 46 yaşında) “Eve her hangi misafir geldiğinde hemen komşuları tarafından uyarıldıklarını, gürültü yapmamaları konusunda sürekli uyarılıyoruz” (Gaziosmanpaşa, Kadın 55 yaşında) “Yardım için gittiğimiz karakoldan kovulduk. Yabancı olduğumuz için korkuyoruz. Komşular tarafından sürekli uyarılıyoruz, üzerimizde baskı var Bazen, komşular tarafından baskı var. Komşularımız evimize gelen Suriyeli arkadaşlarımızın gelmesini istemiyorlar.Çalıştırıp eksik para veriyorlar” (Gaziosmanpaşa, Erkek 39 yaşında) “Karakoldan kovulduk, kimlik falan yok buradan gidin dendi” (Gaziosmanpaşa Erkek 46 yaşında)

 

Kanarya’da bir kadın görüşmeci  iş ve kiralık ev ararken ayrımcılıkla karşılaştığını ifade etmiştir.

 

Türkçe bilmiyorsun, Suriyelisin diye iş vermiyorlar, ev vermiyorlar. Suriye’den gelenler burada çalışıyorlar ama yabancı oldukları için paralarını yiyorlar, vermiyorlar. (Kanarya, Kadın, 32 yaşında)

 

 

 

6.2.Öneriler

 

Suriye’deki gelişmeler Türkiye’ye  sığınmacı akışının artarak süreceğini göstermektedir. Bu, kamplar dışındaki sığınmacıların sayısının artması anlamına gelmektedir. Türkiye’nin bu duruma uygun insani mekanizmaları acilen oluşturması gerekmektedir,

 

Türkiye gerek Suriye sorunu ile ilgili siyasi politikasını gerekse insani yardım organizasyonu ile ilgili uygulamalarını Suriye’nin ve sığınmacıların çok etnisiteli ve çok dilli olduğu gerçeğine uygun hale getirmelidir,

 

Sığınmacı kadınların özel konumları doğrultusunda “yabancı” kimliğinin şiddet karşısında yarattığı kırılganlığın önlenmesi, sosyal yaşamdan mahrum kalma, insan ticareti, güvencesiz ev işçiliğinin yol açtığı mobbing ve şiddetle yoğun olarak karşı karşıya kalan ve/veya bu risk altında bulunan kadınlar için psikolojik, fiziksel, sağlık, barınma, istihdam, rehabilitasyon, eğitim, sağlık ve hukuksal danışmanlık gibi alanlarda şiddete karşı koruma sağlayan hizmetlere ulaşabilmeleri için  kamplar da dahil olmak üzere özel çalışmalar yapılması gerekmektedir,

 

AFAD sığınmacıların ihtiyaçlarının tespiti, sığınmacılara ilişkin  programların oluşturulması için ilgili STÖ ile danışma ve süreci başlatmalıdır,

 

Kamplar dışında yaşayan  sığınmacıların bulunduğu tüm illerde valilikler bünyesinde kayıt masaları oluşturulmalıdır. Kayıtlar sırasında demografik veriler ve temel ihtiyaçlarının tespitleri yapılmalıdır. Hatay ve Gaziantep illerinde uygulanan bu uygulamanın yaygınlaştırılması gerekmektedir,

 

Mahalle muhtarlıkları ilk başvuruların yapılması için kontak nokta olarak kullanılmalıdır,

 

Kayıt olan ve ulaşılabilen tüm Suriyeli sığınmacılara sağlık hizmetleri, eğitim hizmeti, sosyal desteklerden yararlanma ve mülteci hukuku açısından hakları konusunda bilgilendirme yapılmalıdır. Bu konuda Arapça ve Kürtçe olarak bilgilendirici kısa filmler TV kanallarında yayınlanmalı, hazırlanacak broşürler muhtarlıklar eliyle dağıtılmalıdır,

 

Valilikler başta olmak üzere muhtarlıklar, belediyeler; kadın, çocuk, engellilik, sosyal hizmetler ve insani yardım alanında çalışan STÖ’nin katılımı ile koordinasyon masası oluşturmalı ve sorunların çözümü konusunda işbirliği yapmalıdır,

 

Oluşturulacak koordinasyon masalarında sığınmacılara sağlık kurumları, kamu kuruluşları, emniyet birimleri ve diğer kurumlarla ilişkilerinde hizmet vermek üzere yeterli sayıda Kürtçe ve Arapça bilen tercümanlar görevlendirilmelidir,

 

Çalışma Bakanlığı, halen kayıt dışı çalışmakta olan sığınmacılara çalışma izni vermeli sığınmacıların çalışma izni alınması hakkında bilgilendirici ve yönlendirici çalışma yapmalıdır,

 

Çocukların sokakta para toplaması ve çalıştırılmasının önüne geçmek için valilik ve belediyeler işbirliği yapmalı, çocukların ana dillerinde eğitim, sosyal ihtiyaçları ve psikolojik destek hizmeti alması sağlanmalıdır,

 

Çocuk ve yetişkin engelliler ve süreğen hastalığı olanların kurumlarda ve evde bakım hizmetlerinden yararlanması sağlanmalıdır,

 

Üçüncü ülkelere mültecilik başvurusunda bulunmak isteyen Suriyeli sığınmacıların taleplerini BMMYK’ne iletebilmeleri için bilgilendirme yapılmalıdır,

 

BMMYK  sığınmacıların 3 ülkelere gitme talepleri ve kayıt çalışmalarında yer almalıdır. Bu kanalın açık olmaması 3. ülkelere gitmek isteyen sığınmacıları insan kaçakçılığı şebekelerine yöneltme riski yaratmaktadır.

 

Kamu kurumlarına ve belediyelere ait misafirhaneler Suriyeli sığınmacıların barındırılması için kullanılmalıdır,

 

Valilikler tarafından sosyal yardımlaşma fonundan yapılan yardımlar öncelik kadınlara, engellilere ve süreğen hastalığa sahip kişilere verilerek sığınmacılara açılmalıdır,

 

STÖ kendilerine başvuruda bulunan sığınmacıları, hakları konusunda bilgilendirme yapmalı, başvuruculara tek seçenek olarak kamplara gitmeleri tavsiyesinde bulunmamalıdır,

 

Medya organları sığınmacıları aşağılayan, ötekileştiren ve bazı durumlarda hedef haline getiren haber dilini değiştirmelidir,

 

6.3 Saha Araştirmasi Bulguları

 

Raporlama çalışması kapsamında yapılan saha araştırması bulguları, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği ile yüz yüze yapılan görüşmelerle toplanmış, görüşmelerin tamamı 2013 yılının Eylül ayı içerisinde İstanbul’un Bayramtepe, Eminönü, Gaziosmanpaşa, Kanarya ve Küçükpazar   semtlerinde yapılmıştır.

 

Görüşmecilere ve Gruba İlişkin Bilgiler

 

Yapılan toplam görüşme sayısı 28’tir.  Ancak bulgular 36 aileye ilişkindir. Bunun nedeni bazı durumlarda aynı hanede birden fazla ailenin yaşamasıdır. 28 görüşmecinin temsil ettiği  grup  116 çocuk ve 128 yetişkin olmak üzere 244 kişiden oluşmaktadır. Yetişkinlerin çoğunluğunu kadındır. Grup içinde 3 engelli ve 16 sürekli tedavi gerektiren hastalığı bulunan birey bulunmaktadır. 116 çocuğun  80’i eğitim çağındadır ve eğitimine devam edememektedir.

 

 

 

İstanbul’a Geliş Tarihleri ve Tercih Nedenleri

 

Grubun İstanbul’a geliş tarihleri  0-6 ay arasında toplanmaktadır. 17 görüşmeci bu sürenin 0-3 ay arasında, 9 görüşmeci ise 3-6 arasında olduğunu belirtmiştir.

 

Görüşmeciler niçin İstanbul’u tercih ettiklerine ilişkin sorumuza aşağıdaki grafikte sunulan cevapları vermişlerdir.

 

Türkiye’ye Giriş Şekli

 

Görüşmeciler Türkiye’ye girişte herhangi bir şekilde kayıt altına alınıp alınmadıkları sorusuna 1 görüşmeci dışında olumsuz cevap vermiştir. 7 kişilik  1 aileyi temsil eden görüşmeci Türkiye’ye girişte kayıt altına alındıklarını ifade etmiştir.

 

Gruptaki 244 kişinin kayıt altına alınıp alınmadığına ilişkin durum aşağıdaki grafikteki gibidir.

 

 

 

 

 

 

 

Kamplara Girme Durumları ve Girmeme  Nedenleri

 

Görüşmecilere Türkiye’ye girişte kamplarda kalıp kalmadıkları sorulmuş 27 görüşmeci kamplara hiç gitmediklerini 7 kişilik aileyi temsil eden 1 görüşmeci ise kampta kısa bir süre kaldıklarını daha sonra kampın genel koşulları nedeniyle ayrıldıklarını ifade etmiştir. Bu görüşmeci aynı zamanda kayıt altına alındıklarını belirten görüşmecidir.

 

Grubu oluşturan 244 kişinin kampa girme durumuna ilişkin dağılım aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

 

Görüşmeciler kamplara  gitmeme nedeni olarak çoğunlukla  kampları güvensiz bulduklarını ifade etmiştir.  7 görüşmeci çalışmak istedikleri için kampa girmediklerini, 7 görüşmeci ise kamplarda etnik veya dini inançları nedeniyle ayrımcılığa uğrayacaklarını düşündüklerini ifade etmiştir. Bu soruya 6 görüşmeci cevap vermek istememiştir. Bu sayı oldukça fazladır.  4 görüşmeci soruya birden çok neden belirterek cevap vermiştir.

 

 

 

 

 

 

 

İstihdam ve Sosyal Desteğe İlişkin Bulgular

 

Grup içindeki  128 yetişkin kişiden hiçbirinin resmi  çalışma izni bulunmamaktadır. Grup içinden 54’ü bir işte çalıştıklarını ancak sigortalı olmadıklarını  ifade etmiştir. Bir işte çalışanların 38’i yetişkin 16’ı çocuklardan oluşmaktadır. Yetişkin çalışanların 9’u kadın 29’u erkektir. Kayıt dışı istihdam edilen  sığınmacıların çoğunluğu tekstil sektöründe ağır çalışma koşullarında, çok düşük ücretlerle çalıştırılmaktadır ve sahip oldukları işler düzenli değildir. Bu koşullar çalışan  16 çocuk için de geçerlidir.

 

Çalışanlar ücretlerini çoğunlukla düzensiz olarak aldıklarını  ifade etmiştir. Bazı görüşmeciler bu sürenin 45 güne kadar uzadığını ve bazen işverenlerin ücretlerini ödemeden işten çıkardığını kayıt dışı çalıştıkları ve çalışma izinlerini bulunmadığı için bu durum karşısında haklarını arayamadıklarını  ifade etmiştir.

 

Bir işte çalışan kişi bulunan hanelerin aylık ortama gelirleri aşağıdaki grafikteki gibidir.

 

Yukarıdaki grafik bir yanılsamaya yol açmamalıdır. Grafikte gösterilen ortalama gelir birden fazla kişinin çalışması ile elde edilebilmektedir. Sığınmacılar işverenler tarafında Türkiye vatandaşı işçilerin 1/3’ü ücretlere çalıştırılmaktadır. Çoğu hanede kadınlar ve çocuklarda evlerinde çok düşük ücretler karşılığında parça başı iş yaparak ailenin geçimine katkı sunmaktadır.

 

Çalışan sığınmacıların aylık ortalama ücretleri aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

 

Çalışan 54 görüşmeciden 49’u aylık kazançlarını görüşme ekiplerine ifade etmiş 5 kişi işe yeni başladıklarını ve henüz ücretlerinin ne kadar olacağını bilmediklerini ifade etmişlerdir.

 

Çalışanların toplam kazançları gruptaki kişilere bölündüğünde kişi başına düşen aylık ortalama gelir ise 111.48 TL olmaktadır.

 

Görüşmecilere sosyal destek alıp almadıkları, sosyal destek almak nerelere başvurdukları sorulmuştur..  Görüşmecilerden 2’si belediye, 2’si karakol 1’i ise mahalle muhtarlığına destek/yardım talebiyle başvurduğunu ancak sonuç alamadığını ifade etmiştir.

 

Sığınmacılar çeşitli kurumlara sınırlı sayıda da olsa sosyal destek başvurusu yapmakta ancak olumsuz yanıtlar almaktadır. Başvuru sayısının azlığını, başvurularına olumsuz yanıt alan sığınmacıların bu bilgiyi diğer sığınmacılarla paylaşmaları ile izah etmek olanaklıdır.

 

Grafikten anlaşılacağı üzere  grup içinde kamu kuruluşları ve sivil yardım organizasyonlarından düzenli yardım alan bulunmamaktadır. Görüşmeciler kendilerine komşularının arada bir yardım ettiğini  ifade etmiştir.

 

İhtiyaçlarını karşılayamayan ailelerde çocuklar ve kadınlar sokakta yardım topladığı ifade edilmiştir. Sokakta yardım toplamaya çalışan sığınmacılar çoğunlukla “Suriyeli dilenciler” benzeri aşağılayıcı başlıklarla görsel ve yazılı medyada haber konusu olmuştur.

 

Barınma Koşullarına İlişkin Bulgular

 

Görüşme yapılan gruptan 199 kişi kiraladıkları konutlarda yaşamakta 45 kişi ise çadırlarda yaşamaktadır.  Sığınmacılara yüksek bedeller karşılığında kiralanan yerlerin çoğu yeterli günışığı almayan, duvarları nemli ve yeterli hijyen koşullarına  sahip olmayan  yapılardır. Bazılarında birkaç ev ortak bir tuvaleti kullanmakta, çoğunda ayrı bir banyo bulunmamaktadır.

 

Kiralanan 24 konutta toplam 199 kişi yaşamaktadır. 24 Konuttaki toplam oda sayısı 56’dır. Konutlarda  oda başına ortalama 3.6 kişi düşmekte, her 8.5 kişi 1 banyo ve yine 8.5 kişi 1 tuvaleti kullanmaktadır.

 

Konutların ısınma araçlarına göre sayıları aşağıdaki grafikte gösterildiği gibidir.

 

Sığınmacılara kiralanan yapılar bakımsız ve yaşamak için gerekli koşulları taşımamasına rağmen ödenen kiralar  emsallerine göre  yüksektir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Geri Dönüş Eğilimleri

 

Görüşülen sığınmacılar arasında geri dönüş konusunda genel eğilim Suriye’deki iç savaşın bitmesi durumda kendi yaşam alanlarına dönmek yönünde. 23 görüşmeci geri dönmek istediklerini 5 görüşmeci geri dönmek istemediklerini ifade etmiştir. geri dönmeyi düşünmeyen 5 görüşmeciden  2’si Türkiye’ye yerleşmek, 1 görüşmeci de 3. bir ülkeye gitmek istediklerini belirtmiş 2 görüşmeci  bu soruya yanıt vermemiştir.